کلیاتی درباره نگهداری ماشین ها:
قبل از پرداختن به مسئله عیب یابی و تعمیر ماشین های الکتریکی، مسئله اساسی و مقدماتی انتخاب مصالح و لوازم الکتریکی مناسب با شرایط مختلف کار مطرح می شود. چه بسا پیدایش بسیاری از عیوب و نواقص و همچنین وارد آمدن خسارت های گوناگون می تواند نتیجه عدم رعایت مسئله فوق ، یعنی تطابق مصالح و لوازم به کار برده شده با شرایط ویژه محیط کار باشد.
تطابق مصالح و لوازم به کار برده شده از نظر شرایط شبکه تغذیه و شرایط شبکه مصرف و نیز شرایط محیط کاری که قرار است این وسایل در آن ها مورد استفاده قرار گیرند، مورد بررسی می باشد.
آنچه که مربوط به تطابق با شرایط شبکه مصرف و تغذیه می شود مربوط به چگونگی انتخاب کابل ها، مشخصات ماشین ها ، مقطع رساناهای لازم، انتخاب نوع کنتاکتورها، فیوزها و غیره است.
عدم تطابق شرایط محیط سبب بروز معایبی در دستگاه های مورد نظر می گردد. حتی اگر شرایط تطابق با شبکه مصرف و تغذیه کاملا رعایت شده باشد.
مشخصات شرایط تطابق با محیط را می توان در چند گروه عمده زیر خلاصه کرد:
الف) مصالح ضد انفجاری:
در نسبت های معین، مخلوطی از هوا و گازها و بخارات احتراقی ایجاد جوی قابل احتراق می کنند. در چنین محیطی ، مصالح و ابزار مورد استفاده باید از نوعی انتخاب شوند که بروز هرگونه انفجار و خطرات ناشی از آن منتفی گردد. از این رو باید استفاده از ابزار و لوازمی که ایجاد جرقه و یا قوس الکتریکی می کند و یا نقاطی از آن به درجه حرارت های بالا دست می یابد، ممنوع گردد. همچنین در این اماکن استفاده از موتورهای ضد انفجاری توصیه می شود. این نوع موتورها به مراقبت های ویژه ای احتیاج دارند.
ب) مصالح مورد استفاده در مناطق گرم و خشک یا گرم و مرطوب:
در مناطق گرم و خشک باید مراقب افزایش غیر طبیعی درجه حرارت ماشین بود، از این رو جریان کار و یا بار ماشین باید در رابطه با شرایط محیط، محدود شود. در مناطق گرم و مرطوب باید در درجه اول ، نظر خود را به وضعیت عایق بندی سیم پیچ ها معطوف داشت. زیرا در اثر رطوبت عایق ها شدیدا در معرض پوسیدگی قرار می گیرند. از این رو مراقبت متوالی از سیم پیچ ها و اندازه گیری مقاومت عایق ها در فواصل زمانی معین ضرورت پیدا می کند. همچنین رطوبت هوا در پوسیدگی فلز و زنگ زدن آن اثر قطعی داشته، مراقبت های ویژه خود را می طلبد.
ج) مصالح مورد استفاده در آب و هوای دریایی:
پوسیدگی پوسته های فلزی و پیچ و مهره ها در هوای مرطوب و مملو از املاح مناطق دریایی و یا مجاور دریاها بر همگان معلوم است. در چنین مناطقی جلوگیری از پوسیدگی پوسته های فلزی و مراقبت از کیفیت کنتاکتها و پاکیزگی آنها باید همواره مد نظر باشد.در مورد افزایش درجه حرارت ماشین ها باد یادآور شد که سازندگان ماشین های الکتریکی عموما ماشین ها را برای کار در ارتفاعی کمتر از 1000 متر از سطح دریا محاسبه می کنند. بدین ترتیب غلظت هوای تهویه تا حد معینی مورد نظر است. همچنین درجه حرارت هوای آزاد را همیشه کمتر از 40 درجه سانتیگراد و درجه حرارت مایع تبرید را کمتر از 20 درجه ساتیگراد در نظر میآگیرند.
در کشورهایی مثل ایران با هوای گرم و خشک، کار ماشینآها در محیط آزاد باید شرایط جوی مثل چگالی هوا و درجه حرارت هوا و آب، در زیر تابش مستقیم آفتاب دخالت یابد و موافق با آن تدابیری اتخاذ شود تا از افزایش غیر طبیعی درجه حرارت ماشین جلوگیری به عمل آید.
دستوراتی در باره مراقبت های پیشگیرانه ماشین ها:
طبیعتا دستورات لازم برای انجام مراقبت های پیشگیرانه، در جهت جلوگیری از پیدایش نقائص در ماشین ها ، بستگی به نوع ماشین، توان کار، شرایط ویژه کار، طول مدت زمان کار بی وقفه ماشین و ..... دارد. با این وجود دستورالعمل هایی کلی، در جهت پیشگیری از بروز عیب و نگهداری ماشین ها می توان پیشنهاد کرد.
این دستورالعمل ها شامل اندازه گیری ها و اقدامات سادهآای میآشود که باید بر روی ماشین بدون نیاز به پیاده و اوراق کردن آن انجام داد. این اقدامات و اندازهآگیریآها عبارتند از :
- بررسی وضع ماشین به هنگام توقف ( تا لحظه توقف کامل )
- نظافت ماشین
- اندازهآگیریآها و کنترلآهای مکانیکی و الکتریکی
- بررسیآهای لازم قبل از راهآاندازی مجدد ماشین.
بررسی وضع ماشین به هنگام توقف
- وجود هرگونه لرزشی را در ماشین – به ویژه در سرعتآهای کم – در سطح پوسته، در بلبرینگآها، در یاتاقانآها و یا سطح جاروها ردیابی کنید.
- وجود احتمالی ضربانات را در سطح صفحات کوپلینگ ردیابی کنید.
- با استفاده از علامتی که بر انتهای محور ماشین قرار دادهآاید، تحقیق کنید که توقف گردانه در حالت بی تفاوتی انجام میآپذیرد. به عبارت دیگر تحقیق کنید که تعادل گردانه خوب است و لنگر نمیآاندازد.
- به محض توقف گردانه، درجه حرارت کلکتور و یا هریک از حلقهآهای جریان گیری را اندازهآگیری کنید.
نظافت ماشین
- هوای فشرده و خشک را چه از طرف کلکتور و چه از طرف بادبزن به داخل ماشین بدمید.
- شیارهای بین تیغهآهای کلکتور را به کمک برس مخصوصی از ابریشم شیشه پاک کنید.
- در صورت لزوم روغن یا یاطاقان را تعویض کنید.
اندازهآگیریآها و کنترلآهای مکانیکی و الکتریکی
- عدم مدور بودن احتمالی کلکتور و حلقه های جریانآگیری را با دستگاه اندازه گیری مخصوص بررسی کنید. و در صورت لزوم کلکتور و حلقهآهای جریانآگیری را تراش دهید.
- مقاومت عایقآبندی سیمآپیچآها را در چهارحالت گرم، سرد، قبل از دمیدن هوای فشرده و بعد از دمیدن آن اندازهآگیری کنید.
- مقاومت عایقآبندی را بین سیمآپیچآها و شاسی و بین سیمآپیچآهای مستقل از یکدیگر اندازهآگیری کنید.
- به کمک ترازوهای فنری، فشار وارد بر جاروبکها را در حالی که در جای خود قرار دارند، اندازهآگیری کنید.
- در صورت لزوم، از طریق اندازهآگیری فاصله هوایی، فرسایش یاطاقانآها را در چهار نقطه مختلف، به فاصله فضایی 90 درجه از یکدیگر اندازهآگیری کنید. این اندازهآگیریآها را باید هم از طرف کلکتور و هم از طرف بادبزن انجام داد.
- پیدایش احتمالی لکهآها و اثرات سوختگی بر روی کلکتور و یا حلقهآهای جریانآگیری را بررسی کنید.
- تحقیق کنید که سطح جانبی جاروها کاملا صاف و عاری از آثار فرسودگی است و در سطح تماس جاروها آثار سوختگی و ترک برداشتن به چشم نمیآخورد. مطمئن شوید که جاروها آزادانه در جای خود حرکت میآکنند و میله پشت جاروها درست در وسط راس آن قرار گرفته است.
مراقبتآهای لازم به هنگام توقف طولانی ماشین:
- از وارد آوردن ضربه به کلکتور و یا حلقهآهای جریانآگیری و یا پاشیدن روغن و یا جرمآگیری این قطعات کاملا جلوگیری نمایید. بدین منظور سطح کلکتور و حلقهآها را به کمک قطعات مقوا یا پارچه کاملا بپوشانید.
1-2 پرونده شناسایی ماشینآها:
در کارگاهآهایی که در آن تعداد زیادی موتور وجود دارد، لازم است که برای هر موتور پروندهآای تهیه گردد و به منظور تسهیل در کار شناسایی ماشینآها حروف و یا اعداد مشترکی را بر بدنه ماشین و پرونده شناسایی نوشت.
هر پرونده باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:
- تاریخ شروع بهرهآبرداری از ماشین.
- مشخصات الکتریکی و مکانیکی ماشین.
- تاریخ انجام اقدامات مختلف، معایب مشاهده شده، تعمیرات انجام شده، تعویض ذغالآها، تراش حلقهآها و کلکتور، جایگزینی بلبرینگآها و غیره
- تاریخ بازدیدآهای متناوب
به طور خلاصه در پرونده ماشین، کلیه اطلاعات لازم از شروع بهرهآبرداری از ماشین تا لحظه حاضر، همراه با کلیه اقدامات انجام شده بر روی ماشین منعکس است. همچنین وضعیت کلیه قطعات جانبی ماشین مانند کنتاکتورها، قطعآکنندهآها ، فیوزها و غیره نیز در آن منعکس است. در واقع پرونده نگهداری ماشین به مثابه شناسنامه ماشین است که کلیه اقدامات انجام شده بر روی آن از لحظه شروع بهرهآبرداری تا اکنون را منعکس میآسازد.
با استفاده از پرونده شناسایی ماشین می نوان عیب یابی را سریعا انجام داد و به هنگامی که نقصی تکرار میآشود، علل بروز عیب را با دقت هر چه بیشتر شناسائی نموده و به رفع آن پرداخت. ضمنا" میآنوان آماری از بروز نواقص تهیه کرد و نقطه ضعفآهای ماشین را شناسائی نمود. به علاوه هرگاه پرسنل کارگاه تعمیر به دلایلی تعویض شوند جانشینان آنها با استفاده از پرونده ماشین می توانند از وضعیت کلی ماشی گاه شوند و برای رفع عیب ماشین و بازدهی بیشتر وارد عمل شوند.
انضمام نقشه کابلآبندی ماشین به پرونده شناسایی ماشین به تعمیرکار کمک جدی خواهد کرد. علامتآگذاری کابلآها و یا مشخص کردن آنآها با رنگآهای مختلف، شناختن مقطع کابلآها و غیره نیز اطلاهات تکمیلی با ارزشی هستند. ضمنا" شناخت اجزای شبکه تغذیه موتور نیز حائز اهمیت است. شناسائی اجزای مختلف قفسه ( تابلو) برقآرسانی، محل فیوزها و کالیبر آنآها ، محل کنتاکتورها و قطهآکنندهآهای قفسه تغذیه، همگی بسیار مفید واقع میآشوند. در یک کلام، کلیه شرایط لازم باید در دسترس تعمیرکار قرار گیرد تا بتواند بدون اتلاف وقت و با اجتناب از جستجوهای کورکورانه و بیآهدف، به کار تعمیر پرداخت
قبل از پرداختن به مسئله عیب یابی و تعمیر ماشین های الکتریکی، مسئله اساسی و مقدماتی انتخاب مصالح و لوازم الکتریکی مناسب با شرایط مختلف کار مطرح می شود. چه بسا پیدایش بسیاری از عیوب و نواقص و همچنین وارد آمدن خسارت های گوناگون می تواند نتیجه عدم رعایت مسئله فوق ، یعنی تطابق مصالح و لوازم به کار برده شده با شرایط ویژه محیط کار باشد.
تطابق مصالح و لوازم به کار برده شده از نظر شرایط شبکه تغذیه و شرایط شبکه مصرف و نیز شرایط محیط کاری که قرار است این وسایل در آن ها مورد استفاده قرار گیرند، مورد بررسی می باشد.
آنچه که مربوط به تطابق با شرایط شبکه مصرف و تغذیه می شود مربوط به چگونگی انتخاب کابل ها، مشخصات ماشین ها ، مقطع رساناهای لازم، انتخاب نوع کنتاکتورها، فیوزها و غیره است.
عدم تطابق شرایط محیط سبب بروز معایبی در دستگاه های مورد نظر می گردد. حتی اگر شرایط تطابق با شبکه مصرف و تغذیه کاملا رعایت شده باشد.
مشخصات شرایط تطابق با محیط را می توان در چند گروه عمده زیر خلاصه کرد:
الف) مصالح ضد انفجاری:
در نسبت های معین، مخلوطی از هوا و گازها و بخارات احتراقی ایجاد جوی قابل احتراق می کنند. در چنین محیطی ، مصالح و ابزار مورد استفاده باید از نوعی انتخاب شوند که بروز هرگونه انفجار و خطرات ناشی از آن منتفی گردد. از این رو باید استفاده از ابزار و لوازمی که ایجاد جرقه و یا قوس الکتریکی می کند و یا نقاطی از آن به درجه حرارت های بالا دست می یابد، ممنوع گردد. همچنین در این اماکن استفاده از موتورهای ضد انفجاری توصیه می شود. این نوع موتورها به مراقبت های ویژه ای احتیاج دارند.
ب) مصالح مورد استفاده در مناطق گرم و خشک یا گرم و مرطوب:
در مناطق گرم و خشک باید مراقب افزایش غیر طبیعی درجه حرارت ماشین بود، از این رو جریان کار و یا بار ماشین باید در رابطه با شرایط محیط، محدود شود. در مناطق گرم و مرطوب باید در درجه اول ، نظر خود را به وضعیت عایق بندی سیم پیچ ها معطوف داشت. زیرا در اثر رطوبت عایق ها شدیدا در معرض پوسیدگی قرار می گیرند. از این رو مراقبت متوالی از سیم پیچ ها و اندازه گیری مقاومت عایق ها در فواصل زمانی معین ضرورت پیدا می کند. همچنین رطوبت هوا در پوسیدگی فلز و زنگ زدن آن اثر قطعی داشته، مراقبت های ویژه خود را می طلبد.
ج) مصالح مورد استفاده در آب و هوای دریایی:
پوسیدگی پوسته های فلزی و پیچ و مهره ها در هوای مرطوب و مملو از املاح مناطق دریایی و یا مجاور دریاها بر همگان معلوم است. در چنین مناطقی جلوگیری از پوسیدگی پوسته های فلزی و مراقبت از کیفیت کنتاکتها و پاکیزگی آنها باید همواره مد نظر باشد.در مورد افزایش درجه حرارت ماشین ها باد یادآور شد که سازندگان ماشین های الکتریکی عموما ماشین ها را برای کار در ارتفاعی کمتر از 1000 متر از سطح دریا محاسبه می کنند. بدین ترتیب غلظت هوای تهویه تا حد معینی مورد نظر است. همچنین درجه حرارت هوای آزاد را همیشه کمتر از 40 درجه سانتیگراد و درجه حرارت مایع تبرید را کمتر از 20 درجه ساتیگراد در نظر میآگیرند.
در کشورهایی مثل ایران با هوای گرم و خشک، کار ماشینآها در محیط آزاد باید شرایط جوی مثل چگالی هوا و درجه حرارت هوا و آب، در زیر تابش مستقیم آفتاب دخالت یابد و موافق با آن تدابیری اتخاذ شود تا از افزایش غیر طبیعی درجه حرارت ماشین جلوگیری به عمل آید.
دستوراتی در باره مراقبت های پیشگیرانه ماشین ها:
طبیعتا دستورات لازم برای انجام مراقبت های پیشگیرانه، در جهت جلوگیری از پیدایش نقائص در ماشین ها ، بستگی به نوع ماشین، توان کار، شرایط ویژه کار، طول مدت زمان کار بی وقفه ماشین و ..... دارد. با این وجود دستورالعمل هایی کلی، در جهت پیشگیری از بروز عیب و نگهداری ماشین ها می توان پیشنهاد کرد.
این دستورالعمل ها شامل اندازه گیری ها و اقدامات سادهآای میآشود که باید بر روی ماشین بدون نیاز به پیاده و اوراق کردن آن انجام داد. این اقدامات و اندازهآگیریآها عبارتند از :
- بررسی وضع ماشین به هنگام توقف ( تا لحظه توقف کامل )
- نظافت ماشین
- اندازهآگیریآها و کنترلآهای مکانیکی و الکتریکی
- بررسیآهای لازم قبل از راهآاندازی مجدد ماشین.
بررسی وضع ماشین به هنگام توقف
- وجود هرگونه لرزشی را در ماشین – به ویژه در سرعتآهای کم – در سطح پوسته، در بلبرینگآها، در یاتاقانآها و یا سطح جاروها ردیابی کنید.
- وجود احتمالی ضربانات را در سطح صفحات کوپلینگ ردیابی کنید.
- با استفاده از علامتی که بر انتهای محور ماشین قرار دادهآاید، تحقیق کنید که توقف گردانه در حالت بی تفاوتی انجام میآپذیرد. به عبارت دیگر تحقیق کنید که تعادل گردانه خوب است و لنگر نمیآاندازد.
- به محض توقف گردانه، درجه حرارت کلکتور و یا هریک از حلقهآهای جریان گیری را اندازهآگیری کنید.
نظافت ماشین
- هوای فشرده و خشک را چه از طرف کلکتور و چه از طرف بادبزن به داخل ماشین بدمید.
- شیارهای بین تیغهآهای کلکتور را به کمک برس مخصوصی از ابریشم شیشه پاک کنید.
- در صورت لزوم روغن یا یاطاقان را تعویض کنید.
اندازهآگیریآها و کنترلآهای مکانیکی و الکتریکی
- عدم مدور بودن احتمالی کلکتور و حلقه های جریانآگیری را با دستگاه اندازه گیری مخصوص بررسی کنید. و در صورت لزوم کلکتور و حلقهآهای جریانآگیری را تراش دهید.
- مقاومت عایقآبندی سیمآپیچآها را در چهارحالت گرم، سرد، قبل از دمیدن هوای فشرده و بعد از دمیدن آن اندازهآگیری کنید.
- مقاومت عایقآبندی را بین سیمآپیچآها و شاسی و بین سیمآپیچآهای مستقل از یکدیگر اندازهآگیری کنید.
- به کمک ترازوهای فنری، فشار وارد بر جاروبکها را در حالی که در جای خود قرار دارند، اندازهآگیری کنید.
- در صورت لزوم، از طریق اندازهآگیری فاصله هوایی، فرسایش یاطاقانآها را در چهار نقطه مختلف، به فاصله فضایی 90 درجه از یکدیگر اندازهآگیری کنید. این اندازهآگیریآها را باید هم از طرف کلکتور و هم از طرف بادبزن انجام داد.
- پیدایش احتمالی لکهآها و اثرات سوختگی بر روی کلکتور و یا حلقهآهای جریانآگیری را بررسی کنید.
- تحقیق کنید که سطح جانبی جاروها کاملا صاف و عاری از آثار فرسودگی است و در سطح تماس جاروها آثار سوختگی و ترک برداشتن به چشم نمیآخورد. مطمئن شوید که جاروها آزادانه در جای خود حرکت میآکنند و میله پشت جاروها درست در وسط راس آن قرار گرفته است.
مراقبتآهای لازم به هنگام توقف طولانی ماشین:
- از وارد آوردن ضربه به کلکتور و یا حلقهآهای جریانآگیری و یا پاشیدن روغن و یا جرمآگیری این قطعات کاملا جلوگیری نمایید. بدین منظور سطح کلکتور و حلقهآها را به کمک قطعات مقوا یا پارچه کاملا بپوشانید.
1-2 پرونده شناسایی ماشینآها:
در کارگاهآهایی که در آن تعداد زیادی موتور وجود دارد، لازم است که برای هر موتور پروندهآای تهیه گردد و به منظور تسهیل در کار شناسایی ماشینآها حروف و یا اعداد مشترکی را بر بدنه ماشین و پرونده شناسایی نوشت.
هر پرونده باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:
- تاریخ شروع بهرهآبرداری از ماشین.
- مشخصات الکتریکی و مکانیکی ماشین.
- تاریخ انجام اقدامات مختلف، معایب مشاهده شده، تعمیرات انجام شده، تعویض ذغالآها، تراش حلقهآها و کلکتور، جایگزینی بلبرینگآها و غیره
- تاریخ بازدیدآهای متناوب
به طور خلاصه در پرونده ماشین، کلیه اطلاعات لازم از شروع بهرهآبرداری از ماشین تا لحظه حاضر، همراه با کلیه اقدامات انجام شده بر روی ماشین منعکس است. همچنین وضعیت کلیه قطعات جانبی ماشین مانند کنتاکتورها، قطعآکنندهآها ، فیوزها و غیره نیز در آن منعکس است. در واقع پرونده نگهداری ماشین به مثابه شناسنامه ماشین است که کلیه اقدامات انجام شده بر روی آن از لحظه شروع بهرهآبرداری تا اکنون را منعکس میآسازد.
با استفاده از پرونده شناسایی ماشین می نوان عیب یابی را سریعا انجام داد و به هنگامی که نقصی تکرار میآشود، علل بروز عیب را با دقت هر چه بیشتر شناسائی نموده و به رفع آن پرداخت. ضمنا" میآنوان آماری از بروز نواقص تهیه کرد و نقطه ضعفآهای ماشین را شناسائی نمود. به علاوه هرگاه پرسنل کارگاه تعمیر به دلایلی تعویض شوند جانشینان آنها با استفاده از پرونده ماشین می توانند از وضعیت کلی ماشی گاه شوند و برای رفع عیب ماشین و بازدهی بیشتر وارد عمل شوند.
انضمام نقشه کابلآبندی ماشین به پرونده شناسایی ماشین به تعمیرکار کمک جدی خواهد کرد. علامتآگذاری کابلآها و یا مشخص کردن آنآها با رنگآهای مختلف، شناختن مقطع کابلآها و غیره نیز اطلاهات تکمیلی با ارزشی هستند. ضمنا" شناخت اجزای شبکه تغذیه موتور نیز حائز اهمیت است. شناسائی اجزای مختلف قفسه ( تابلو) برقآرسانی، محل فیوزها و کالیبر آنآها ، محل کنتاکتورها و قطهآکنندهآهای قفسه تغذیه، همگی بسیار مفید واقع میآشوند. در یک کلام، کلیه شرایط لازم باید در دسترس تعمیرکار قرار گیرد تا بتواند بدون اتلاف وقت و با اجتناب از جستجوهای کورکورانه و بیآهدف، به کار تعمیر پرداخت
