نیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی
ممکن است بحث در خصوص کاربرد انرژیهای تجدیدآپذیر وبویژه انرژی زمینآگرمایی در کشور روسیه که دارای ذخایر بسیار عظیم سوختهای فسیلی (بویژه گاز طبیعی) است قدری عجیب به نظر میآآید. اما حتی این کشور غنی از انرژی نیز در برخی از نقاط دور دست خود با مشکل تامین برق ساکنانش مواجه است. بدین ترتیب که هزینه حمل سوخت نیروگاهها به نقاط مذکور نیازمند صرف هزینهآهای زیادی است. به عنوان مثال این وضعیت در منطقه کامچاتکا که نیروگاه ماتنوسکی در آن واقع شده است، وجود دارد. لذا مقامات محلی سعی دارند تا با اکتشافات میادین زمینآگرمایی منطقه و بهرهآبرداری از آن جهت تولید برق بر مشکل مذکور غلبه کنند. در این مقاله نخست تاریخچه کاربرد انرژی زمینآگرمایی در روسیه به اختصار مطرح شده سپس مطالبی پیرامون منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی و نیروگاه مربوطه ارایه شده است.
تاریخچه بهرهآبرداری از انرژی زمینآگرمایی در روسیه
نخستین تجربه روسها در تولید برق از منابع زمینآگرمایی در منطقه پاراتونسکی کامچاتکا (در شرق روسیه) در سال 1967 بود که برای نخستین بار در جهان از سیکل دو مداره برای تولیدبرق از منابع زمینآگرمایی حرارت پایین استفاده شد. ظرفیت نیروگاه مذکور حدود kw600 بود.
نخستین نیروگاه زمینآگرمایی بزرگ روسیه در سال 1967 و در منطقه پوزتسکی کامچاتکا احداث شد. ظرفیت نصب شده مرحله اول نیروگاه 5 مگاوات بود که در سال 1982 پس از نصب تجهیزات مرحله دوم، ظرفیت آن به 11 مگاوات افزایش یافت. در سال 1987 نیز یک نیروگاه کوچک از نوع بدون کندانسور به ظرفیت حدود 300 کیلووات نصب شد.
در روسیه از منایع حرارت پایین عمدتاً جهت تامین گرمایش منطقهآآای و یا گرمایش استخرهای شنا، گلخانهآها و مزارع پرورش ماهی و یا درمان بیماریها استفاده میآشود. اخیراً کاربرد منابع زمینآگرمایی در روسیه توسعه زیادی یافته است. در واقع وزارت علوم روسیه متولی توسعه طرحهای کاربرد انرژی زمینآگرمایی در کشور است.
کاربرد انرژی زمینآگرمایی در منطقه کامچاتکا
شبه جزیره کامچاتکا همراه با جزایر کوریل در منتهیآالیه شرق روسیه واقع شده است. ساکنین این مناطق جهت تامین برق مورد نیاز خود وابستگی شدیدی به سوخت فسیلی وارداتی دارند. اخیراً هزینه تولید برق در نواحی مذکور به 25 سنت به ازاء هر کیلووات ساعت بالغ شد که متعاقب آن سیاستگزاران انرژی بر آن شدند تا استراتژی پیشین خود را تغییر داده و توجه بیشتری به منابع انرژیهای تجدیدآپذیر کنند. یکی از انواع انرژیآهای تجدیدآپذیر، انرژی زمینآگرمایی است که روسها تجربیات فراوانی در خصوص بهرهآبرداری از آن دارند. آنها تاکنون حدود 1000 حلقه چاه در زمینه اکتشاف و استخراج منابع زمینآگرمایی حفر کردهآاند که رقم بسیار قابل توجهی است. منطقه کامچاتکا دارای ذخایر فراوان انرژی زمینآگرمایی است که با مطالعات اکتشافی صورت گرفته، پتانسیل آنها برآورد شده است. طبق محاسبات بعمل آمده، منابع زمینآگرمایی مذکور قادر خواهند بود برق مورد نیاز شبه جزیره کامچاتکا را با هزینه بسیار کمتری نسبت به سوختهای فسیلی تامین کنند.
منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی
این منطقه در جنوب شبهآجزیره کامچاتکا قرار دارد. در واقع این منطقه زمینآگرمایی بخشی از منطقه آتشفشانی کامچاتکای جنوبی است که در حدود 8 کیلومتری شمال کوه آتشفشانی ماتنوسکی واقع شده است. نزدیکآترین منطقه مسکونی به آن شهر پتروپاولوسک – کامچاتسکی است که 125 کیلومتر بامنطقه زمینآگرمایی فاصله دارد. در زمستان دسترسی به منطقه زمینآگرمایی مشکل است زیرا در این ایام بدلیل بارش سنگین برف صرفاً با انجام عملیات برق روبی میآتوان از جادهآها عبور کرد. منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی یکی از بزرگترین نواحی روی کره زمین است که حجم زیادی از حرارت داخل زمین به سطح آن راه میآیابد. بر اساس مطالعات اکتشافی بعمل آمده مشخص شده است که منابع زمینآگرمایی مناطق کامچاتکا و جزایر کوریل مشترکاً قادر به تولید 2000 مگاوات برق هستند.
این منطقه که حدود 30 کیلومتر مربع وسعت دارد شامل آثار و شواهد حرارتی است که در مجاورت آتشفشانهای فعال وسیستمهای زمینآگرمایی حرارت بالا قرار دارند. در جنوب منطقه نیز کوه آتشفشان ماتنوسکی وجود دارد که در مجاورت آن گازفشانهای حرارت بالا و چشمهآهای آبداغ مشاهده میآشوند واز یال شمالی و دهانه آن نیز بخار خارج میآشود.
این منطقه از نظر فعالیت آتشفشانی بسیار فعال است و در آن دو آتشفشان فعال وجود دارد: ماتنوسکی و گورلی. البته یک آتشفشان خاموش و فرسایش یافته نیز به نام ژیروفسکی نزدیکی منطقه زمینآگرمایی به چشم میآخورد. در اطراف دهانه آتشفشان ماتنوسکی فعالیتآهای شدید گازفشانی مشاهده میآشود. آخرین فعالیت کوه آتشفشانی ماتنوسکی در سال 2001 رخ داد. در آن هنگام ناگهان دهانه آتشفشان منفجر شد که بر اثر آن خاکسترهای آتشفشانی به هوا پرتاب شدند.
اکتشاف منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی طی سالهای 1978 تا 1990 انجام شده است. تاکنون بیش از 80 حلقه چاه که عمق آنها بین 1000 تا 2500 متر است در منطقهآای به وسعت km225 حفر شده است.
با استفاده از نتایج عملیات حفاری، تا حدود زیادی حدوده مخزن ماتنوسکی مشخص شد. در حال حاضر در نظر است که یک نیروگاه 120 مگاواتی در مرکز منطقه زمینآگرمایی احداث شود. ماتنوسکی از نوع آبداغ بالنده است. بدین معنی که سیال غالب در مخزن آبداغ است. طبق برآوردهای بعمل آمده منبع زمینآگرمایی ماتنوسکی توانایی تولید 300 مگاوات برق را دارد.
به طور کلی منابع زمینآگرمایی منطقه کامچاتکا به دو دسته حرارت بالا و حرارت پایین تقسیمآبندی میآشوند. منابع حرارت بالا (150 درجه سانتیآگراد) دارای پتانسیلی معادل MWe1130 هستند. منابع حرارت پایین (150 > درجه سانتیآگراد) دارای پتانسیل MWt 1345 برای یک دوره 100 ساله هستند. تاکنون طبق اکتشافات انجام شده بیش از 20 میدان زمینآگرمایی در منطقه کامچاتکا کشف شده است.
در بین همه میدانهای کشف شده میدان زمینآگرمایی ماتنوسکی میدانی شاخص به شمار میآرود. تاکنون تمامی مطالعات اکتشافی ضروری در این میدان انجام شده است و اکنون برای استفادهآهای مختلف (تولید برق و کاربردهای صنعتی) کاملاً آماده است. حدود 30 درصد چاههای حفر شده در میدان ماتنوسکی،آچاههای تولیدی هستند.
سیالهای تولید شده از میدان مذکور مخلوط بخار خشک و بخار مرطوب است که درجه حرارت آن بیش از 240 درجه سانتیآگراد بوده و آنتالپی آن معادل Kcal/kg 660 است. از نظر ترکیب شیمیایی، سیال خروجی از چاهها در زمره آبهای کلریده، کلریده- سولفاته قرار میآگیرندکه آنیونهای آنها سولفات و کلرید و مهمترین کاتیونهای آنها سدیم و کلسیم هستند. مهمترین گاز غیرقابل میعان مخزن اسید کربنیک (بیش از 70 درصد وزنی) است. به علاوه در سولفید هیدروژن، نتیروژن، اکسیژن،آمتان و هیدروژن نیز وجود دارد. میزان H2S موجود در سیال مخزن به طور میانگین حدود 10 درصد حجم کل گازهای خروجی از چاهها است.
نیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی
در مرحله اول، یک نیروگاه 12 مگاواتی احداث شد. این نیروگاه در حقیقت یک نیروگاه زمینآگرمایی نمونه (پایلوت) از مجموعهآای از چند نیروگاه زمینآگرمایی است که در منطقه ماتنوسکی ساخته و راهآاندازی خواهد شد. در هنگام احداث نیروگاه ماتنوسکی موارد زیر موردتوجه قرار داشت:
• سیستم آماده آسازی بخار مدولار که به صورت پیش ساخته بودو پس از مونتاژ مورد استفاده قرار گرفت.
• اغلب اجزاء نیروگاه (شامل توبوژنراتورها، قطعات الکتروتکنیکی، کنترل پانل اصلی و ...) در کارخانه ساخته شده و در محل نیروگاه به یکدیگر متصل شدند.
• با استفاده از کندانسورهای هوایی از تماس مستقیم سیال زمینآگرمایی با محیط اطراف جلوگیری شد.
سیال دو فازی (مخلوط آبداغ وبخار) از طریق لولهآها در مخزن جمعآآوری شده و پس از انجام عمل جدایش در دو مرحله به سمت سه واحد قدرت که ظرفیت هر یک 4 مگاوات است، هدایت میآشود. شکل (5). بخار با فشار P0=0..8 Mpa و درجه حرارت 170 درجه سانتیآگراد ودر حالتی که کاملاً خشک است (میزان رطوبت آن کمتر از 05/0 درصد است) وارد توربین میآشود. کیفیت بخار در ورودی توربین مشابه کیفیت آن در نیروگاههای حرارتی فشار متوسط است. به منظور افزایش کارایی کاربرد انرژی زمینآگرمایی، آبداغ (دارای درجه حرارت 170درجه سانتیآگراد) بعد از جداکنندهآها به سمت مخازن تبخیر آنی هدایت میآشود. دراین مخازن بخار دارای فشار 0.4 Mpa تولیدمیآشود. از این بخار (حدود 10 تن بر ساعت) در اجکتورها جهت مکش و جدایش گازهای غیرقابل میعان و بیوژه گاز سولفید هیدروژن (H2S) استفاده میآشود. گاز H2S خارج شده از کندانسور، وارد دستگاه جاذب 13 میآشود که درآن گاز H2S در بخار چگالش یافته حل شده به سمت چاههای تزریقی هدایت میآشود. همانگونه که مشخص است گاز مذکور بدون هیچ ارتباطی با محیط اطراف مجدداً به درون مخزن زمینآگرمایی تزریق می شود. آب چگالیده خروجی از کندانسور به اندازه کافی خالص و تمیز بوده صرفاً دارای مقدار کمی از املاح گوناگون به صورت محلول است. بنابراین چنانچه در طراحی سیکل تولید برق، درجه حرارت آب چگالیده حدود 50 درجه سانتیآگراد در نظر گرفته شود،آمیآتوان آنرا بدون مشکل رسوبگذاری در لولهآها و چاههای تزریقی به درون چاهها تزریق کرد.
کنترل سه واحد قدرت توسط تابلوی کنترل اصلی انجام میآشود. 6 مدول کندانسور هوایی درارتفاع 6 متری از صفحه توربوژنراتورها واقع شده است. هر مدول کندانسور هوایی از 8 مجموعه بهم پیوسته از لولهآهای فولادی (ضد زنگ) که دارای پوششی از جنس روی است تشکیل شده است. خود لولهآها نیز توسط صفحات آلومینیومی دندانهآدار (که ارتفاع هر دندانه cm5/1 است) پوشیده شده است.
سیستمهای آمادهآسازی بخار یروگاه در کارخانه به صورت مدول و یکپارچه ساخته شده است. پس از آزمایش مدول درکارخانه آنها را توسط هواپیماهای باری سنگین به کامچاتکا منتقل کردند. نهایتاً مدولها پس از نصب تحت شرایط واقعی با سیال زمینآگرمایی مورد آزمایش قرار گرفتند. در مدول پمپ وچند سیستم مجزا وجود دارند شامل پمپآهای سیستم تزریق، پمپآهای یدکی و آتشآنشانی و تابلوهای کنترل الکتریکی. علاوه بر این در هنگام بهرهآبرداری، سیستم حفاظتی خاصی سبب جدایش رسوبات و املاح در توربینآها و کندانسورهای هوایی میآشود.
توربین و ژنراتور روی یک شاسی واحد نصب شدهآاند که شامل سیستم پمپ روغن روانآکننده و مخزن مربوطه آن نیز می شود. توربین مستقیماً (بدون دنده کاهنده) به ژنراتور متصل بوده فرکانس گردش آن معادل 50 دور در ثانیه است. هر واحد توربوژنراتور به طور مجزا در یک مدول قرار دارد. شرکت سازنده در طراحی و ساخت توربینها از تجربیات خود در ساخت توربینهای صنعتی و توربینهای کشتی کمک گرفته است.
توربینهای مذکور دارای بخشآهای زیر هستند:
• پایهآهای قابل انعطاف در بخش جلویی سازه نگهدارنده
• واحد تنظیم هیدرولیکی در جلوی توربین
• یک یاتاقان نگهدارنده مقاوم همراه با پمپ روغن در بخش جلویی سازه نگهدارنده
توربین نیروگاه ماتنوسکی نسبت به توربینهای صنعتی و کشتیآها دو تفاوت مهم دارد که عبارت هستند از:
1- کنترل بخار در لوله ورودی بوسیله دمپردورانی پروانهآای انجام میآشود.
2- بخار ورودی به واحد قدرت از بالا وسقف واحد، وارد توربین میآشود.
3- همه 10 طبقه توربین دارای سیستم جداسازی رطوبت پیشرفتهآای هستند.
مرحله اول توسعه نیروگاه
در حال حاضر مرحله اول توسعه نیروگاه ماتنوسکی با ظرفیت 50 (25×2) مگاوات بوسیله یک شرکت روسی در حال انجام است. هزینهآهای اجرای مرحله اول توسعه نیروگاه را مشترکاً بانک اروپایی توسعه وبازسازی و چند شرکت روسی تقبل کردهآاند. مرحله اول توسعه نیروگاه شامل موارد زیر میآشود.
ساختمان اصلی با امکانات مورد نیاز جهت توربینها، تابلوی کنترل واحد قدرت، جداکنندهآها، تجهیزات الکتروتکنیکی و یک مهمانسرا برای مهندسین ناظر در ساختگاه نیروگاه.
در ساختگاه نیروگاه،آمحلی برای پستآها و کارگاههای تعمیر و نگهداری تجهیزات در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر طبق قراردادهای منعقد شده برای حفاری وتعمیر چاههای زمینآگرمایی منطقه، میزان دبی و فشار بخار لازم برای مرحله دوم توسعه نیروگاه به ترتیب کمتر از t/h320 و 7 بار خواهد بود. این حجم بخار نه تنها مرحله اول توسعه را پوشش میآدهد بلکه بخار لازم برای مرحله دوم را نیز تامین میآکند. البته این فشار و دبی مربوط به بخار ورودی به جداآکنندهآهای نیروگاه خواهد بود. سیستمآهای آماده آسازی بخار نیروگاه شامل جداکنندهآها، صدا خفهآکن و سایرتجهیزات هستند. این سیستم ها باید به نحوی عمل کنند که رطوبت بخار خروجی از آنها بیش از 05/0 درصد نباشد.
آبداغ چگالیده همراه با آبداغ جدا شده از جداکنندهآها قبل از تزریق مجدد از یک سیستم ذوب برق عبور میآکند و بدین ترتیب از حرارت آن جهت ذوب برف و یخ محیط نیروگاه استفاده میآشود.
یک شرکت روسی خط انتقال kv220 را از نیروگاه ماتنوسکی تا پست آواچا 18 در شهر الیزوو به طول 70 کیلومتر احداث خواهد کرد. شرکتی دیگر هم جادهآای را بین شهر پتروپاولوسک – کامچاتسکی ونیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی خواهد ساخت. در واقع از این جاده جهت انتقال تجهیزات نیروگاهی شامل توربوژنراتورها وسایر تجهیزات فنی (که وزن هر یک از آنها به 50 تن نیز میآرسد) به ساختگاه نیروگاه استفاده خواهد شد.
واحد چهارم نیروگاه همراه با سیکل ترکیبی
در سال 1965، دانشمندان روسی توانستند سیکلی را ابداع کنند که به کمک آن میآتوان از آبداغ گرمتر از 80 درجه سانتیآگراد نیز برق تولید کرد. به منظور طراحی و آزمایش تجهیزات سیکل ترکیبی نیروگاه ماتنوسکی تحت شرایط طبیعی و واقعی (درجه حرارت کم محیط، بارش برف فراوان تا ارتفاع 12 متر، باد قوی و لرزه خیزی بالا) شرکت ژئوترم کار روی واحد چهارم نیروگاه ماتنوسکی را آغاز کرد. در حال حاضر واحد چهارم سیکل ترکیبی در حال نصب است. در واقع هدف از طراحی و اجرای واحد چهارم، بکارگیری سیال دو فازی اضافی است که از چاههای زمینآگرمایی خارج شده و توسط سه واحد قدرت موجود استفاده نمیآشود. در بالاترین بخش سیکل، یک توربین از نوع بدون کندانسور با ظرفیت 3 مگاوات نیز نصب خواهد شد.
سیال دو فازی از دو واحد جداکننده عبور کرده و بخار جدا شده به سمت توربین بخار هدایت میآشود. بخار مرطوب خروجی توربین، چگالیده شده وسپس در لولهآهای کندانسور – اواپراتور خنک میآشود.
فشار بخار خروجی از توربین حدود 03/0 تا 11/0 مگاپاسکال است. توربینها،آژنراتورها و تجهیزات تبادل حرارت روی یک صفحه که 5 متر از سطح زمین ارتفاع دارد، مستقر شدهآاند. به منظور جلوگیری از ریزش برف سنگین زمستانی نیز تمامی تجهیزات در یک مرحله سرپوشیده قرار دارند. از سوی دیگر جهت ممانعت از جمع شدن برف و یخآزدگی سطوح تبادل حرارت روی صفحات کندانسورآهای هوایی، این صفحات رو به بیرون شیب دارند.
فنآها و الکتروموتورها در معرض جریان هوای پیش گرم شده قرار دارند تا دچار شوک حرارتی نشوند. تجهیزات الکتروتکنیکی و سایر سیستمهای کنترل خودکار در یک محفظه مخصوص قرار دارند که داخل آن نیز توسط هوای گرم، گرم نگه داشته میآشود.
ظرفیت نهایی واحد قدرت 9 مگاوات خواهد بود. نیروگاه دو مداره با ظرفیت اسمی 8/6 مگاوات، طراحی و ساخته خواهد شد. در واقع این نیروگاه یک مدل نمونه (پایلوت) از مجموعهآای از مدولهای قدرت دو مداره خواهد بود. در آینده این مدولهای قدرت در واحدهای سیکلآ ترکیبی مرحله دوم توسعه نیروگاه بکار گرفته خواهند شد. علاوه براین مدولهای مذکور در احداث نیروگاههای زمینآگرمایی دو مداره جدید با ظرفیت 6 و 12 مگاوات نیز بکار خواهند رفت.
در حین طراحی، ساخت و آزمایش واحدهای قدرت سیکل ترکیبی چندین مشکل علمی و فنی به شرح زیر بوجود آمد:
- انتخاب سیال عامل بهینه (دارای نقطه جوش پایین)
- تعیین حداقل درجه حرارت آبداغ خروجی از سیستم برای جلوگیری از رسوب مواد سیلیسی
- انتخاب روش بهینه برای خارج کردن گازهای غیرقابل میعان از کندانسور- اواپراتور
- در نظر گرفتن ملاحظات زیستآمحیطی برای حذف گاز H2S از محوطه نیروگاه
شرایط آب وهوایی منطقه ماتنوسکی بسیار استثنایی است زیرا از یک سو در نواحی شمالی کره زمین قرار داشته و از سوی دیگر در ارتفاع قابل توجهی از سطح دریا واقع شده است. میانگین درجه حرارت سالیانه این منطقه 5/1 درجه سانتیآگراد است. درجه حرارت میانگین آن در یک دوره هشتآماهه (از آبان تا خرداد) کمتر از 5 درجه سانتیآگراد است. این درجه حرارت کم هوا به مهندسان طراح سیکل قدرت اجازه میآدهد که درجه حرارت چگالیده رادر کندانسور تا حدود 10 الی 20 درصد کاهش دهند که این موضوع خود سبب افزایش 20 الی 24 درصد قدرت خروجی از نیروگاه در مقایسه با نیروگاههای زمینآگرمایی که در نواحی بسیار گرم یا معتدل قرار دارند، میآشود.
مزیت دیگر درجه حرارت کم آبداغ خروجی از کندانسور این است که بر اثر هر گونه کاهش فشار چاههای تولیدی، نقصان کمی در قدرت خروجی نیروگاه رخ میآدهد.
تولید برق در سیکل تبخیر آنی نیروگاه ماتنوسکی با مشکلاتی همراه است. به عنوان مثال درتوربینها به حجم نسبتاً زیادی بخار نیاز است و ارتفاع پرهآهای طبقات آخر توربین نیز زیاد است. هر دو عامل مذکور سبب کاهش کارایی سیکل تولید برق میآشوند. از سوی دیگر حذف گازهای غیرقابل میعان از کندانسور تحت فشار آب اشباع مستلزم صرف انرژی زیادی است. بنابراین به منظور رفع مشکلات فوق، مهندسان، سیکل ترکیبی را پیشنهاد کردند. در واقع این سیکل، ترکیبی از سیکل تبخیر آنی و سیکل دو مداره است. سیال عامل واحد قدرت دارای نقطه انجماد پایین بوده کارکرد خوب آنرا در فصل زمستان تضمین می کند. بدین معنی که سیال فوق در هنگام توقف عملکرد نیروگاه یخ نمیآزند.
واحدهای سیکل ترکیبی مرحله دوم توسعه نیروگاه
همزمان با برنامه توسعه کاربرد انرژی زمینآآگرمایی در منطقه کامچاتکا، مرحله دوم توسعه نیروگاه به ظرفیت 60 مگاوات نیز آغاز شده است. ساخت مرحله سوم نیروگاه با ظرفیت 100 مگاوات هم برنامهآریزی است.
دلایل زیر سیاستگزاران انرژی را بر آن داشت تا مراحل دوم و سوم توسعه نیروگاه را طراحی و برنامهآریزی کنند:
1- داشتن شناخت کافی از منبع زمینآآگرمایی ماتنوسکی
2- وجود جاده و خط انتقال برق در منطقه
3- تجربیات بدست آمده از عملکرد نیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی
4- وجود برق در محل ساختگاه نیروگاه جهت اجرای سریعتر طرحهای توسعهآای
بر اساس مطالعات اولیه، مرحله دوم توسعه نیروگاه، شامل دو واحد قدرت از نوع سیکل ترکیبی است که کل مصرف بخار و آبداغ آن به ترتیب معادل 320 و 640 تن بر ساعت است.
در مرحله دوم توسعه نیروگاه، هر واحد قدرت شامل یک توربین بخار (از نوع بدون کندانسور) دارای ظرفیت 12 مگاوات وسه مدول سیکل دو مداره است که ظرفیت هر یک از مدولها 6 مگاوات است. ظرفیت نهایی واحدهای سیکل ترکیبی حداقل 20 درصد بیش از واحدهای تبخیر آنی مرحله اول بوده ودر نتیجه اقتصادیآتر هستند.
در خاتمه این نکته نیز شایان ذکر است که اگر تمام انرژیآ الکتریکی مورد نیاز منطقه کامچاتکا از منابع زمین گرمایی تامین شود، سالیانه تقریباًً معادل 000/900 تن در مصرف سوختهای فسیلی صرفهآجویی خواهد شد
نویسنده : مهندس جواد نورعلیئی
منبع : http://radbooof.blogfa.com/
ممکن است بحث در خصوص کاربرد انرژیهای تجدیدآپذیر وبویژه انرژی زمینآگرمایی در کشور روسیه که دارای ذخایر بسیار عظیم سوختهای فسیلی (بویژه گاز طبیعی) است قدری عجیب به نظر میآآید. اما حتی این کشور غنی از انرژی نیز در برخی از نقاط دور دست خود با مشکل تامین برق ساکنانش مواجه است. بدین ترتیب که هزینه حمل سوخت نیروگاهها به نقاط مذکور نیازمند صرف هزینهآهای زیادی است. به عنوان مثال این وضعیت در منطقه کامچاتکا که نیروگاه ماتنوسکی در آن واقع شده است، وجود دارد. لذا مقامات محلی سعی دارند تا با اکتشافات میادین زمینآگرمایی منطقه و بهرهآبرداری از آن جهت تولید برق بر مشکل مذکور غلبه کنند. در این مقاله نخست تاریخچه کاربرد انرژی زمینآگرمایی در روسیه به اختصار مطرح شده سپس مطالبی پیرامون منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی و نیروگاه مربوطه ارایه شده است.
تاریخچه بهرهآبرداری از انرژی زمینآگرمایی در روسیه
نخستین تجربه روسها در تولید برق از منابع زمینآگرمایی در منطقه پاراتونسکی کامچاتکا (در شرق روسیه) در سال 1967 بود که برای نخستین بار در جهان از سیکل دو مداره برای تولیدبرق از منابع زمینآگرمایی حرارت پایین استفاده شد. ظرفیت نیروگاه مذکور حدود kw600 بود.
نخستین نیروگاه زمینآگرمایی بزرگ روسیه در سال 1967 و در منطقه پوزتسکی کامچاتکا احداث شد. ظرفیت نصب شده مرحله اول نیروگاه 5 مگاوات بود که در سال 1982 پس از نصب تجهیزات مرحله دوم، ظرفیت آن به 11 مگاوات افزایش یافت. در سال 1987 نیز یک نیروگاه کوچک از نوع بدون کندانسور به ظرفیت حدود 300 کیلووات نصب شد.
در روسیه از منایع حرارت پایین عمدتاً جهت تامین گرمایش منطقهآآای و یا گرمایش استخرهای شنا، گلخانهآها و مزارع پرورش ماهی و یا درمان بیماریها استفاده میآشود. اخیراً کاربرد منابع زمینآگرمایی در روسیه توسعه زیادی یافته است. در واقع وزارت علوم روسیه متولی توسعه طرحهای کاربرد انرژی زمینآگرمایی در کشور است.
کاربرد انرژی زمینآگرمایی در منطقه کامچاتکا
شبه جزیره کامچاتکا همراه با جزایر کوریل در منتهیآالیه شرق روسیه واقع شده است. ساکنین این مناطق جهت تامین برق مورد نیاز خود وابستگی شدیدی به سوخت فسیلی وارداتی دارند. اخیراً هزینه تولید برق در نواحی مذکور به 25 سنت به ازاء هر کیلووات ساعت بالغ شد که متعاقب آن سیاستگزاران انرژی بر آن شدند تا استراتژی پیشین خود را تغییر داده و توجه بیشتری به منابع انرژیهای تجدیدآپذیر کنند. یکی از انواع انرژیآهای تجدیدآپذیر، انرژی زمینآگرمایی است که روسها تجربیات فراوانی در خصوص بهرهآبرداری از آن دارند. آنها تاکنون حدود 1000 حلقه چاه در زمینه اکتشاف و استخراج منابع زمینآگرمایی حفر کردهآاند که رقم بسیار قابل توجهی است. منطقه کامچاتکا دارای ذخایر فراوان انرژی زمینآگرمایی است که با مطالعات اکتشافی صورت گرفته، پتانسیل آنها برآورد شده است. طبق محاسبات بعمل آمده، منابع زمینآگرمایی مذکور قادر خواهند بود برق مورد نیاز شبه جزیره کامچاتکا را با هزینه بسیار کمتری نسبت به سوختهای فسیلی تامین کنند.
منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی
این منطقه در جنوب شبهآجزیره کامچاتکا قرار دارد. در واقع این منطقه زمینآگرمایی بخشی از منطقه آتشفشانی کامچاتکای جنوبی است که در حدود 8 کیلومتری شمال کوه آتشفشانی ماتنوسکی واقع شده است. نزدیکآترین منطقه مسکونی به آن شهر پتروپاولوسک – کامچاتسکی است که 125 کیلومتر بامنطقه زمینآگرمایی فاصله دارد. در زمستان دسترسی به منطقه زمینآگرمایی مشکل است زیرا در این ایام بدلیل بارش سنگین برف صرفاً با انجام عملیات برق روبی میآتوان از جادهآها عبور کرد. منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی یکی از بزرگترین نواحی روی کره زمین است که حجم زیادی از حرارت داخل زمین به سطح آن راه میآیابد. بر اساس مطالعات اکتشافی بعمل آمده مشخص شده است که منابع زمینآگرمایی مناطق کامچاتکا و جزایر کوریل مشترکاً قادر به تولید 2000 مگاوات برق هستند.
این منطقه که حدود 30 کیلومتر مربع وسعت دارد شامل آثار و شواهد حرارتی است که در مجاورت آتشفشانهای فعال وسیستمهای زمینآگرمایی حرارت بالا قرار دارند. در جنوب منطقه نیز کوه آتشفشان ماتنوسکی وجود دارد که در مجاورت آن گازفشانهای حرارت بالا و چشمهآهای آبداغ مشاهده میآشوند واز یال شمالی و دهانه آن نیز بخار خارج میآشود.
این منطقه از نظر فعالیت آتشفشانی بسیار فعال است و در آن دو آتشفشان فعال وجود دارد: ماتنوسکی و گورلی. البته یک آتشفشان خاموش و فرسایش یافته نیز به نام ژیروفسکی نزدیکی منطقه زمینآگرمایی به چشم میآخورد. در اطراف دهانه آتشفشان ماتنوسکی فعالیتآهای شدید گازفشانی مشاهده میآشود. آخرین فعالیت کوه آتشفشانی ماتنوسکی در سال 2001 رخ داد. در آن هنگام ناگهان دهانه آتشفشان منفجر شد که بر اثر آن خاکسترهای آتشفشانی به هوا پرتاب شدند.
اکتشاف منطقه زمینآگرمایی ماتنوسکی طی سالهای 1978 تا 1990 انجام شده است. تاکنون بیش از 80 حلقه چاه که عمق آنها بین 1000 تا 2500 متر است در منطقهآای به وسعت km225 حفر شده است.
با استفاده از نتایج عملیات حفاری، تا حدود زیادی حدوده مخزن ماتنوسکی مشخص شد. در حال حاضر در نظر است که یک نیروگاه 120 مگاواتی در مرکز منطقه زمینآگرمایی احداث شود. ماتنوسکی از نوع آبداغ بالنده است. بدین معنی که سیال غالب در مخزن آبداغ است. طبق برآوردهای بعمل آمده منبع زمینآگرمایی ماتنوسکی توانایی تولید 300 مگاوات برق را دارد.
به طور کلی منابع زمینآگرمایی منطقه کامچاتکا به دو دسته حرارت بالا و حرارت پایین تقسیمآبندی میآشوند. منابع حرارت بالا (150 درجه سانتیآگراد) دارای پتانسیلی معادل MWe1130 هستند. منابع حرارت پایین (150 > درجه سانتیآگراد) دارای پتانسیل MWt 1345 برای یک دوره 100 ساله هستند. تاکنون طبق اکتشافات انجام شده بیش از 20 میدان زمینآگرمایی در منطقه کامچاتکا کشف شده است.
در بین همه میدانهای کشف شده میدان زمینآگرمایی ماتنوسکی میدانی شاخص به شمار میآرود. تاکنون تمامی مطالعات اکتشافی ضروری در این میدان انجام شده است و اکنون برای استفادهآهای مختلف (تولید برق و کاربردهای صنعتی) کاملاً آماده است. حدود 30 درصد چاههای حفر شده در میدان ماتنوسکی،آچاههای تولیدی هستند.
سیالهای تولید شده از میدان مذکور مخلوط بخار خشک و بخار مرطوب است که درجه حرارت آن بیش از 240 درجه سانتیآگراد بوده و آنتالپی آن معادل Kcal/kg 660 است. از نظر ترکیب شیمیایی، سیال خروجی از چاهها در زمره آبهای کلریده، کلریده- سولفاته قرار میآگیرندکه آنیونهای آنها سولفات و کلرید و مهمترین کاتیونهای آنها سدیم و کلسیم هستند. مهمترین گاز غیرقابل میعان مخزن اسید کربنیک (بیش از 70 درصد وزنی) است. به علاوه در سولفید هیدروژن، نتیروژن، اکسیژن،آمتان و هیدروژن نیز وجود دارد. میزان H2S موجود در سیال مخزن به طور میانگین حدود 10 درصد حجم کل گازهای خروجی از چاهها است.
نیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی
در مرحله اول، یک نیروگاه 12 مگاواتی احداث شد. این نیروگاه در حقیقت یک نیروگاه زمینآگرمایی نمونه (پایلوت) از مجموعهآای از چند نیروگاه زمینآگرمایی است که در منطقه ماتنوسکی ساخته و راهآاندازی خواهد شد. در هنگام احداث نیروگاه ماتنوسکی موارد زیر موردتوجه قرار داشت:
• سیستم آماده آسازی بخار مدولار که به صورت پیش ساخته بودو پس از مونتاژ مورد استفاده قرار گرفت.
• اغلب اجزاء نیروگاه (شامل توبوژنراتورها، قطعات الکتروتکنیکی، کنترل پانل اصلی و ...) در کارخانه ساخته شده و در محل نیروگاه به یکدیگر متصل شدند.
• با استفاده از کندانسورهای هوایی از تماس مستقیم سیال زمینآگرمایی با محیط اطراف جلوگیری شد.
سیال دو فازی (مخلوط آبداغ وبخار) از طریق لولهآها در مخزن جمعآآوری شده و پس از انجام عمل جدایش در دو مرحله به سمت سه واحد قدرت که ظرفیت هر یک 4 مگاوات است، هدایت میآشود. شکل (5). بخار با فشار P0=0..8 Mpa و درجه حرارت 170 درجه سانتیآگراد ودر حالتی که کاملاً خشک است (میزان رطوبت آن کمتر از 05/0 درصد است) وارد توربین میآشود. کیفیت بخار در ورودی توربین مشابه کیفیت آن در نیروگاههای حرارتی فشار متوسط است. به منظور افزایش کارایی کاربرد انرژی زمینآگرمایی، آبداغ (دارای درجه حرارت 170درجه سانتیآگراد) بعد از جداکنندهآها به سمت مخازن تبخیر آنی هدایت میآشود. دراین مخازن بخار دارای فشار 0.4 Mpa تولیدمیآشود. از این بخار (حدود 10 تن بر ساعت) در اجکتورها جهت مکش و جدایش گازهای غیرقابل میعان و بیوژه گاز سولفید هیدروژن (H2S) استفاده میآشود. گاز H2S خارج شده از کندانسور، وارد دستگاه جاذب 13 میآشود که درآن گاز H2S در بخار چگالش یافته حل شده به سمت چاههای تزریقی هدایت میآشود. همانگونه که مشخص است گاز مذکور بدون هیچ ارتباطی با محیط اطراف مجدداً به درون مخزن زمینآگرمایی تزریق می شود. آب چگالیده خروجی از کندانسور به اندازه کافی خالص و تمیز بوده صرفاً دارای مقدار کمی از املاح گوناگون به صورت محلول است. بنابراین چنانچه در طراحی سیکل تولید برق، درجه حرارت آب چگالیده حدود 50 درجه سانتیآگراد در نظر گرفته شود،آمیآتوان آنرا بدون مشکل رسوبگذاری در لولهآها و چاههای تزریقی به درون چاهها تزریق کرد.
کنترل سه واحد قدرت توسط تابلوی کنترل اصلی انجام میآشود. 6 مدول کندانسور هوایی درارتفاع 6 متری از صفحه توربوژنراتورها واقع شده است. هر مدول کندانسور هوایی از 8 مجموعه بهم پیوسته از لولهآهای فولادی (ضد زنگ) که دارای پوششی از جنس روی است تشکیل شده است. خود لولهآها نیز توسط صفحات آلومینیومی دندانهآدار (که ارتفاع هر دندانه cm5/1 است) پوشیده شده است.
سیستمهای آمادهآسازی بخار یروگاه در کارخانه به صورت مدول و یکپارچه ساخته شده است. پس از آزمایش مدول درکارخانه آنها را توسط هواپیماهای باری سنگین به کامچاتکا منتقل کردند. نهایتاً مدولها پس از نصب تحت شرایط واقعی با سیال زمینآگرمایی مورد آزمایش قرار گرفتند. در مدول پمپ وچند سیستم مجزا وجود دارند شامل پمپآهای سیستم تزریق، پمپآهای یدکی و آتشآنشانی و تابلوهای کنترل الکتریکی. علاوه بر این در هنگام بهرهآبرداری، سیستم حفاظتی خاصی سبب جدایش رسوبات و املاح در توربینآها و کندانسورهای هوایی میآشود.
توربین و ژنراتور روی یک شاسی واحد نصب شدهآاند که شامل سیستم پمپ روغن روانآکننده و مخزن مربوطه آن نیز می شود. توربین مستقیماً (بدون دنده کاهنده) به ژنراتور متصل بوده فرکانس گردش آن معادل 50 دور در ثانیه است. هر واحد توربوژنراتور به طور مجزا در یک مدول قرار دارد. شرکت سازنده در طراحی و ساخت توربینها از تجربیات خود در ساخت توربینهای صنعتی و توربینهای کشتی کمک گرفته است.
توربینهای مذکور دارای بخشآهای زیر هستند:
• پایهآهای قابل انعطاف در بخش جلویی سازه نگهدارنده
• واحد تنظیم هیدرولیکی در جلوی توربین
• یک یاتاقان نگهدارنده مقاوم همراه با پمپ روغن در بخش جلویی سازه نگهدارنده
توربین نیروگاه ماتنوسکی نسبت به توربینهای صنعتی و کشتیآها دو تفاوت مهم دارد که عبارت هستند از:
1- کنترل بخار در لوله ورودی بوسیله دمپردورانی پروانهآای انجام میآشود.
2- بخار ورودی به واحد قدرت از بالا وسقف واحد، وارد توربین میآشود.
3- همه 10 طبقه توربین دارای سیستم جداسازی رطوبت پیشرفتهآای هستند.
مرحله اول توسعه نیروگاه
در حال حاضر مرحله اول توسعه نیروگاه ماتنوسکی با ظرفیت 50 (25×2) مگاوات بوسیله یک شرکت روسی در حال انجام است. هزینهآهای اجرای مرحله اول توسعه نیروگاه را مشترکاً بانک اروپایی توسعه وبازسازی و چند شرکت روسی تقبل کردهآاند. مرحله اول توسعه نیروگاه شامل موارد زیر میآشود.
ساختمان اصلی با امکانات مورد نیاز جهت توربینها، تابلوی کنترل واحد قدرت، جداکنندهآها، تجهیزات الکتروتکنیکی و یک مهمانسرا برای مهندسین ناظر در ساختگاه نیروگاه.
در ساختگاه نیروگاه،آمحلی برای پستآها و کارگاههای تعمیر و نگهداری تجهیزات در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر طبق قراردادهای منعقد شده برای حفاری وتعمیر چاههای زمینآگرمایی منطقه، میزان دبی و فشار بخار لازم برای مرحله دوم توسعه نیروگاه به ترتیب کمتر از t/h320 و 7 بار خواهد بود. این حجم بخار نه تنها مرحله اول توسعه را پوشش میآدهد بلکه بخار لازم برای مرحله دوم را نیز تامین میآکند. البته این فشار و دبی مربوط به بخار ورودی به جداآکنندهآهای نیروگاه خواهد بود. سیستمآهای آماده آسازی بخار نیروگاه شامل جداکنندهآها، صدا خفهآکن و سایرتجهیزات هستند. این سیستم ها باید به نحوی عمل کنند که رطوبت بخار خروجی از آنها بیش از 05/0 درصد نباشد.
آبداغ چگالیده همراه با آبداغ جدا شده از جداکنندهآها قبل از تزریق مجدد از یک سیستم ذوب برق عبور میآکند و بدین ترتیب از حرارت آن جهت ذوب برف و یخ محیط نیروگاه استفاده میآشود.
یک شرکت روسی خط انتقال kv220 را از نیروگاه ماتنوسکی تا پست آواچا 18 در شهر الیزوو به طول 70 کیلومتر احداث خواهد کرد. شرکتی دیگر هم جادهآای را بین شهر پتروپاولوسک – کامچاتسکی ونیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی خواهد ساخت. در واقع از این جاده جهت انتقال تجهیزات نیروگاهی شامل توربوژنراتورها وسایر تجهیزات فنی (که وزن هر یک از آنها به 50 تن نیز میآرسد) به ساختگاه نیروگاه استفاده خواهد شد.
واحد چهارم نیروگاه همراه با سیکل ترکیبی
در سال 1965، دانشمندان روسی توانستند سیکلی را ابداع کنند که به کمک آن میآتوان از آبداغ گرمتر از 80 درجه سانتیآگراد نیز برق تولید کرد. به منظور طراحی و آزمایش تجهیزات سیکل ترکیبی نیروگاه ماتنوسکی تحت شرایط طبیعی و واقعی (درجه حرارت کم محیط، بارش برف فراوان تا ارتفاع 12 متر، باد قوی و لرزه خیزی بالا) شرکت ژئوترم کار روی واحد چهارم نیروگاه ماتنوسکی را آغاز کرد. در حال حاضر واحد چهارم سیکل ترکیبی در حال نصب است. در واقع هدف از طراحی و اجرای واحد چهارم، بکارگیری سیال دو فازی اضافی است که از چاههای زمینآگرمایی خارج شده و توسط سه واحد قدرت موجود استفاده نمیآشود. در بالاترین بخش سیکل، یک توربین از نوع بدون کندانسور با ظرفیت 3 مگاوات نیز نصب خواهد شد.
سیال دو فازی از دو واحد جداکننده عبور کرده و بخار جدا شده به سمت توربین بخار هدایت میآشود. بخار مرطوب خروجی توربین، چگالیده شده وسپس در لولهآهای کندانسور – اواپراتور خنک میآشود.
فشار بخار خروجی از توربین حدود 03/0 تا 11/0 مگاپاسکال است. توربینها،آژنراتورها و تجهیزات تبادل حرارت روی یک صفحه که 5 متر از سطح زمین ارتفاع دارد، مستقر شدهآاند. به منظور جلوگیری از ریزش برف سنگین زمستانی نیز تمامی تجهیزات در یک مرحله سرپوشیده قرار دارند. از سوی دیگر جهت ممانعت از جمع شدن برف و یخآزدگی سطوح تبادل حرارت روی صفحات کندانسورآهای هوایی، این صفحات رو به بیرون شیب دارند.
فنآها و الکتروموتورها در معرض جریان هوای پیش گرم شده قرار دارند تا دچار شوک حرارتی نشوند. تجهیزات الکتروتکنیکی و سایر سیستمهای کنترل خودکار در یک محفظه مخصوص قرار دارند که داخل آن نیز توسط هوای گرم، گرم نگه داشته میآشود.
ظرفیت نهایی واحد قدرت 9 مگاوات خواهد بود. نیروگاه دو مداره با ظرفیت اسمی 8/6 مگاوات، طراحی و ساخته خواهد شد. در واقع این نیروگاه یک مدل نمونه (پایلوت) از مجموعهآای از مدولهای قدرت دو مداره خواهد بود. در آینده این مدولهای قدرت در واحدهای سیکلآ ترکیبی مرحله دوم توسعه نیروگاه بکار گرفته خواهند شد. علاوه براین مدولهای مذکور در احداث نیروگاههای زمینآگرمایی دو مداره جدید با ظرفیت 6 و 12 مگاوات نیز بکار خواهند رفت.
در حین طراحی، ساخت و آزمایش واحدهای قدرت سیکل ترکیبی چندین مشکل علمی و فنی به شرح زیر بوجود آمد:
- انتخاب سیال عامل بهینه (دارای نقطه جوش پایین)
- تعیین حداقل درجه حرارت آبداغ خروجی از سیستم برای جلوگیری از رسوب مواد سیلیسی
- انتخاب روش بهینه برای خارج کردن گازهای غیرقابل میعان از کندانسور- اواپراتور
- در نظر گرفتن ملاحظات زیستآمحیطی برای حذف گاز H2S از محوطه نیروگاه
شرایط آب وهوایی منطقه ماتنوسکی بسیار استثنایی است زیرا از یک سو در نواحی شمالی کره زمین قرار داشته و از سوی دیگر در ارتفاع قابل توجهی از سطح دریا واقع شده است. میانگین درجه حرارت سالیانه این منطقه 5/1 درجه سانتیآگراد است. درجه حرارت میانگین آن در یک دوره هشتآماهه (از آبان تا خرداد) کمتر از 5 درجه سانتیآگراد است. این درجه حرارت کم هوا به مهندسان طراح سیکل قدرت اجازه میآدهد که درجه حرارت چگالیده رادر کندانسور تا حدود 10 الی 20 درصد کاهش دهند که این موضوع خود سبب افزایش 20 الی 24 درصد قدرت خروجی از نیروگاه در مقایسه با نیروگاههای زمینآگرمایی که در نواحی بسیار گرم یا معتدل قرار دارند، میآشود.
مزیت دیگر درجه حرارت کم آبداغ خروجی از کندانسور این است که بر اثر هر گونه کاهش فشار چاههای تولیدی، نقصان کمی در قدرت خروجی نیروگاه رخ میآدهد.
تولید برق در سیکل تبخیر آنی نیروگاه ماتنوسکی با مشکلاتی همراه است. به عنوان مثال درتوربینها به حجم نسبتاً زیادی بخار نیاز است و ارتفاع پرهآهای طبقات آخر توربین نیز زیاد است. هر دو عامل مذکور سبب کاهش کارایی سیکل تولید برق میآشوند. از سوی دیگر حذف گازهای غیرقابل میعان از کندانسور تحت فشار آب اشباع مستلزم صرف انرژی زیادی است. بنابراین به منظور رفع مشکلات فوق، مهندسان، سیکل ترکیبی را پیشنهاد کردند. در واقع این سیکل، ترکیبی از سیکل تبخیر آنی و سیکل دو مداره است. سیال عامل واحد قدرت دارای نقطه انجماد پایین بوده کارکرد خوب آنرا در فصل زمستان تضمین می کند. بدین معنی که سیال فوق در هنگام توقف عملکرد نیروگاه یخ نمیآزند.
واحدهای سیکل ترکیبی مرحله دوم توسعه نیروگاه
همزمان با برنامه توسعه کاربرد انرژی زمینآآگرمایی در منطقه کامچاتکا، مرحله دوم توسعه نیروگاه به ظرفیت 60 مگاوات نیز آغاز شده است. ساخت مرحله سوم نیروگاه با ظرفیت 100 مگاوات هم برنامهآریزی است.
دلایل زیر سیاستگزاران انرژی را بر آن داشت تا مراحل دوم و سوم توسعه نیروگاه را طراحی و برنامهآریزی کنند:
1- داشتن شناخت کافی از منبع زمینآآگرمایی ماتنوسکی
2- وجود جاده و خط انتقال برق در منطقه
3- تجربیات بدست آمده از عملکرد نیروگاه زمینآگرمایی ماتنوسکی
4- وجود برق در محل ساختگاه نیروگاه جهت اجرای سریعتر طرحهای توسعهآای
بر اساس مطالعات اولیه، مرحله دوم توسعه نیروگاه، شامل دو واحد قدرت از نوع سیکل ترکیبی است که کل مصرف بخار و آبداغ آن به ترتیب معادل 320 و 640 تن بر ساعت است.
در مرحله دوم توسعه نیروگاه، هر واحد قدرت شامل یک توربین بخار (از نوع بدون کندانسور) دارای ظرفیت 12 مگاوات وسه مدول سیکل دو مداره است که ظرفیت هر یک از مدولها 6 مگاوات است. ظرفیت نهایی واحدهای سیکل ترکیبی حداقل 20 درصد بیش از واحدهای تبخیر آنی مرحله اول بوده ودر نتیجه اقتصادیآتر هستند.
در خاتمه این نکته نیز شایان ذکر است که اگر تمام انرژیآ الکتریکی مورد نیاز منطقه کامچاتکا از منابع زمین گرمایی تامین شود، سالیانه تقریباًً معادل 000/900 تن در مصرف سوختهای فسیلی صرفهآجویی خواهد شد
نویسنده : مهندس جواد نورعلیئی
منبع : http://radbooof.blogfa.com/
دیدگاه