تجزیه و تحلیل خطر در فعالیتآهای بخش توزیع برق از طریق مدل مدیریت ریسک
مهندس عزیز گلآمحمدی
تنوع فعالیتآها و حجم عملیات اجرایئ در بخش توزیع برق به علت ماهیت کار و گستردگی شبکهآها و تجهیزات مربوطه وبه تبع آن درگیر شدن پرحجم نیروی کار ودر معرض حادثه را با آن فراهم میآسازد. شرایطی که عنوان شد خطرات متعدد و در سطوح مختلف را با انجام کارها توام میآسازد. این خطرات در صورت عدم مدیریت بر آنها منجر به حوادث شده و از این زاویه اقتصاد ضعیف و برنامهآهای پرحجم شرکتآهای توزیع مورد تهدید قرار میآگیرد. اتخاذ روشآها و راهکارهای سنتی و ساده نمیآتواند حتی در شرایط فعلی کیفیت عملیات این بخش (کار در شرایط عمدتاً سرد) تامینآکننده حداقلآهای ایمنی کارکنان و مشترکان باشد و با توجه به اینکه کار در شرایط خط گرم به منظور حفظ پیوستگی سرویس برقرسانی به مشترکان و کاهش مقوله انرژی توزیع نشده جزو الزامات آتی بخش توزیع نیرو خواهد بود به دلیل افزایش طبیعی سطح خطرات در این رویکرد جدید کاری دستیابی و بکارگیری رویکردهای کاراتری در ارتباط با موضوع ایمنی این بخش ضرورت پیدا میآکند. مدل ایمنی مدیریت ریسک یکی از ابزارها بوده و بطور سیستماتیک به تشخیص و ردیابی خطرات در این بخش پرداخته و میآتواند سهم قابل توجهی در ایمنآسازی محیط عملیات ایفا کند.
تعاریف:
خطر: (1) عبارتست از شرایطی که دارای پتانسیل آسیبآرسانی به عامل انسانی کار، خسارت به تجهیزات و یا کاهش کارایی و قابلیت اعتماد یک کار یا سیستم است.
شدتآخطر: عبارتست از یک توصیف طبقهآبندی شده از سطح کارایی خطرات ریسک (در مفهوم ایمنی): عبارتست از احتمال وقوع حادثه بر حسب احتمال وقوع و شدت آن حادثه (2) عبارتست از: نتیجه به فعلیت رسیدن خطرات محیط که میآتواند منجر به صدمات یا خسارت شده و یادر قالب شبه حوادث (3) دارای تبعات خسارتی و صدماتی باشد.
مدل ایمنی مدیریت ریسک:
مدل مدیریت ریسک یک فرایند سلسله مراتبی مدیریت خطرات در یک محیط کاری استک
تحلیل مدل ریسک:
این مدل یک فرایند پنج مرحلهآای است که مراحل مختلف آن بصورت زیر تحلیل میآشود:
1- مرحله تشخیص خطرات
تجزیه تحلیل خطر به عنوان اساس دانش ایمنی قلمداد شده و سایر فعالیتآهای مورد نظر در یک سیستم ایمنی بر آن استوار میآشود. فرایند تجزیه و تحلیل خطر خود وابسته به یک فرایند سیستماتیک تشخیص و تعیین خطرات مرتبط با محیط عملیاتی مورد نظر است.
2- ارزیابی خطرات:
خطرات محیط کار از نظر ماهیت، منشاء ایجاد و پتانسیل آسیبآرسانی و یا ایجاد خسارت در یک سطح و مشخصه نیستند. بنابراین در این مرحله باید از این زوایا حوادث مورد بررسی قرار گرفته و دستهآبندی شوند.
3- تعیین معیار کنترلی متناسب:
در این مرحله بر اساس تقسیمآبندی خطرات در مرحله دوم معیارهایی نظیر موارد زیر برای حذف و یا کاهش پتانسیل خطرات تعیین میآشود:
- جایگزینی روشهای کاری و یا تجهیزات با خطرات کمتر بجای روشها و تجهیزات موجود
- تجدیدآنظر در طرحهای موجود
- ایزوله سازی خطرات
- معرفی روشهای کنترل اجرایی و تعیین وسایل حفاظت فردی مناسب
4-اعمال نظارت بر اجرا و کارایی معیارهای وضع شده:
پس از اجرای معیارهای فوق، جهت تثبیت این معیارها در متن فعالیتها و همچنین ارزیابی کفایت معیارهای مذکور باید نظارت و سرپرستی کافی توسط مسوولین ایمنی و سرپرستان گروهها اعمال شود.
تقسیمآبندی سطوح خطرات:
یکی از الزامات فرآیند آنالیز خطر بررسی خطرات محیط کار در یک فضای دو بعدی شدت خطر و احتمال وقوع حادثه است. بر اساس این مدل هر کدام از صورتآهای زیر میآتواند مورد توجه قرار گیرد:
1- حوادث مکرر باتبعات و خطرات درجه پایینی (جزئی)
2- حوادث مکرر با نرخ تکرار کم ولی با تبعات جدی (فاجعه بار یا بحرانی)
3- حوادث محتمل با پیامدهای جزئی
4- حوادث محتمل با پیامدهای جدی
بر اساس مدل فوق ضمن تعیین معیارهای مناسب ایمنی، میزان سرمایهآگذاری برای ایمنآسازی محیط کار تعیین می شود. با مطالعه شرایط حاکم بر کیفیت عملیات کاری بخش توزیع و همچنین با تکیه بر نتایج بررسی برخی مراکز مهم
مرتبط با مقوله ایمنی نظیر
ANSI, NIOSH, OSHA, BSC, DOE میآتوان تقسیمآبندی زیر را برای تعیین سطوح خطر در فعالیتآهای عملیاتی بخش توزیع برق ارایه کرد:
سطوح مختلف خطر در فعالیتآهای توزیع برق:
بر اساس توصیه مراکز فوق سه سطح خطر II, III, IV برای فعالیتآهای بخش توزیع برق در نظر گرفته شده است که در هر سطح بطور متناظر شدت خطر در سه سطح بصورت متوسط، بالا و شدید تعریف شده است. جدول شماره 1 نشانآدهنده موارد مذکور است. همانآگونه که مشاهده می شود به دلیل ماهیت خطرزائی بالای فعالیتآها و تجهیزات الکتریکی و برای نشان دادن اهمیت این خطرات در تقسیمآبندی فوق دامنه خطرات با سطح کم یا پایین در نظر گرفته نشده است.
تحلیل سطوح خطرات برقی:
برای هر کدام از سطوح خطری که قبلاً معرفی شد حالتآهایی وجود دارد که باید در هنگام وضع مقررات کنترلی در فعالیتهای اجرایی مورد نظر قرار گیرند. این حالتآها در جدول شماره 2 نمایش داده شدهآاند.
از ترکیب جداول 1 و 2 میآتوان یک مدل کاربردی برای تدوین ضوابط و معیار مناسب ایمنی برای هر سطح و حالات خطر در قالب جدول 3 تدوین کرد.
خطرات مرتبط با فعالیتآهای توزیع برق:
بر اساس تجارب حاصل از بررسی حوادث برقی در بخش توزیع برق میآتوان موارد زیر را به عنوان بخشی ازخطرات مرتبط با انواع حالات و فعالیتآهای این بخش در نظر گرفت:
1- کار در نزدیکی یا مجاورت خطوط برقدار
2- انجام مانورهای عملیاتی بر روی خطوط بدون اطلاع از ماهیت خطرات مربوطه
3- ایجاد حریق از طریق کلیدزنی در محیطآهای قابل اشتعال، داغ شدن و شعلهآوری تجهیزات به علت انتخاب نامناسب تجهیزات از جمله هادیها و فیوزها
4- اضافه بار شدن فیدرها و نقص عملکرد تجهیزات حفاظتی نظیر فیوزها، ایجاد اتصالی بعلت نقص عایقی تجهیزات الکتریکی
5- تجهیزات الکتریکی برقدار در دسترس
6- کار انفرادی و بدون سرپرستی بر روی اجزاء شبکه
7- نزدیک شدن خطوط برقدار به سطح زمینی و یا بناهای مجاور بعلت عدم رعایت حریمآها
8- وجود تجهیزات غیر استاندارد در سیستم توزیع نظیر تابلوهای غیرایمن
9- عدم آشنایی کارکنان درگیر با شبکه با خطرات کار برقکاری
01- عدم رعایت ضوابط مرتبط با ارتینگ تجهیزات
11- استفاده از وسایل حفاظت فردی نامناسب و نامنطبق
21- استفاده از وسایل و تجهیزات کاری نامناسب و نامنطبق
31- کار در شرایط نامناسب مانند شرایط بارانی و یا کار در شب
41- وجود تجهیزات معیوب
51- ولتاژ بین دو سرکلیدهای تحت تانسیون
61- ولتاژ خازنهای تحت میدان الکتریکی
71- ولتاژ القایی از طریق خطوط برقدار به خطوط بیآبرق مجاور و یاعبوری از زیر آنها
81- وجود ولتاژ در ثانویه ترانسفورماتورهای اندازهآگیری
91- وجود ولتاژ بین تجهیزات با دو سیستم ارت مجزا
02- کار بر روی شبکه مختلط (با دو سطح ولتاژ)
12- ولتاژ گام و یا تماس ناشی از نشتی جریان و یا ناشی از عبور جریان عیب به زمین
22- حادث شدن تاثیرات هارمونیکآهای مختلف از جمله هارمونیک سوم در ترانسآهای شبکه
32- عبور کابل معیوب از روی برخی تاسیسات فلزی زیرزمینی مانند لوله آب و گاز
42- ایجاد آسیب درکابلهای برقدار مدفون توسط عملیات حفاری و ایجاد خطر برای کارگران و مردم
52- سیستم ارتینگ الکتریکی نامناسب
62- سیستم ارتینگ حفاظتی (ثابت – سیار) نامناسب
72- وجود جریان قابل توجه در هادی خنثی بدلیل عدم تعادل شدید بار در فیدرهای فشار ضعیف
82- بکارگیری حاصل برخی اختراعات خطرآفرین در تجهیزات کاری و ایمنی توسط کارگران
معرفی منابع خطر بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل حوادث:
عمدهآترین علل بروز حوادث برقی که از بررسی نزدیک به 200 مورد آن که منجر به فوت یا صدمات جدی شده به شرح زیر است:
1- نقص تجهزات تابلو (تماس عضو برقدار با بدنه- قرارگیری نامناسب تجهیزات، وایرینگ نامناسب و موارد مشابه)
2- انجام عملیات مانور روی کلیدهای پربار توزیع (کلید اتوماتیک- فیوز کات اوت)
3- اضافه بار شدن فیدرها
4- نامگذاری غلط فیدرهای فشار متوسط و ایجاد اشتباه بین اپراتور پست و گروه عملیات و در نتیجه ایجاد اشتباه در تشخیص فیدر بیآبرق
5- استفاده از ابزار نامناسب جهت آزمایش فازهای شبکه فشار ضعیف
6- نقص عملکرد فیوزها (عمل نکردن فیوزهای فشار ضعیف در رنج نامی خود)
7- برگشت ولتاژ از سمت مشترکین از طریق ترانس و ایجاد حادثه به علت ارت نشدن محدوده کار
8- کار در شرایط بارانی و اصابت صاعقه به محدوده کار
9- تشخیص غلط محدوده ایمن و غیرایمن
01- جابجایی کابل فیدر داخل تابلو بدون قطع برق تابلو (قطع فیوز کارت اوت)
11- ایجاد تماس غیر مستقیم با شبکه از طریق بدن فرد متصل به شبکه
21- انجام عملیات شاخهآزنی در شرایط برقدار
31- عبور شبکه فشار متوسط در نقاط مختلف از روی فیدرهای مشابه دیگر و برقدار شدن خط بیآبرق
41- دو فاز شدن شبکه مشترکین بعلت تماس پیچ راک مقره نول با هادی فاز
51- شکسته شدن تیر حامل کارگر بعلت برداشت ناگهانی بار هنگام جمعآآوری شبکه متصل به آنها
61- برگشت موج صاعقه از طریق زمین الکتریکی (ارتینگ الکتریکی) بعلت پایین بودن فاصله بین چاه ارت الکتریکی و حفاظتی
71- برقدار شدن هادی معابر در اثر عملکرد فتوسل و ایجاد حادثه برای کارگر
81- ایجاد کار در یک محدوده شبکه توسط گروههای ناهماهنگ
91- اشتباه در تشخیص فیدر بیآبرق شده روی پایه حامل دو فیدر مجزا
02- برقدار شدن شبکه فشار ضعیف تحت عملیات در اثر تماس هادی با شبکه فشار متوسط برقدار بالای آن
12- ایجاد حریق گسترده در مزارع کشاورزی بعلت کلید زنی فشار متوسط (سکسیونر)
22- تماس بوم جراثقال با شبکه فشار متوسط برقدار هنگام کار گروه زیر خط برقدار
32- تماس هادی شبکه مخابرات بیابانی با شبکه فشار متوسط بعلت عدم رعایت حریم
42- کابلکشی غیراستاندارد و ایجاد حادثه بعلت لختی کابل پس از برداشته شدن پوشش کابل توسط عوامل غیرمجاز
52- کابلهای برقدار سرگردان (رها شده)
62- تماس کامیون حامل مصالح ساختمانی با شبکه برقدار
72- تماس نردبان فلزی آتشآنشانان با شبکه فشار متوسط برقدار
82- تماس برخی مصالح ساختمانی فلزی حمل شده توسط کارگران با شبکه برقدار
92- سقوط تیر بر روی همکاران و همچنین شکستگی تیر فشار متوسط به علت نقص در تجهیزات بالابر
03- استفاده از هادی برقدار بجای طناب برای خشک کردن لباس، بعلت رعایت نشدن حریم شبکه فشار ضعیف روستایی و ضعف اطلاعات مشترکین نسبت به خطرات برق
13- تماس آنتنی بیآسیم نظامی هنگام مانور با شبکه فشار متوسط عبوری از خیابان با ارتفاع کم از سطح زمین
23- بازبودن درب تابلوهای توزیع و پست زمینی
33- تداخل هادیآهای دو ترانس درشبکهآهای خروجی (استفاده از نول یک ترانس برای شبکه ترانس مجاور)
43- نصب دو هادی فاز از دو ترانس مجزا بر روی شیارهای یک مقره فشار ضعیف (هر کدام روی یک شیار) در پایه انتهایی
53- سقوط کارگران تعمیراتی معابر از ارتفاع بعلت نقص فنی بالابر
63- سقوط شبکه 20 کیلوآولت تحت کشش بر روی شبکه فشار ضعیف بعلت پارگی سیم مهار
تاثیرات مختلف حوادث برقی بر عامل انسانی کار:
در اثر تماس انسان با دو جزء از مدار الکتریکی قدرت بطور عمده ممکن است هر کدام از موارد زیر به تنهایی و یا در ترکیب با سایر عوامل ایجاد شود:
1- شوک الکتریکی
2- اثرات حرارتی (تشعشع، شعله و حرارت ناشی از قوس الکتریکی، سوختگی سطحی، اثرات حرارتی درونی)
3- تاثیرات تاخیری
4- سقوط از بلندی
5- انجماد ماهیچهآها (انقباض شدید ماهیچهآها در اثر تداوم جریان الکتریکی در بدن قربانی)
6- اثرات روانی
معیارهای حفاظتی برای کنترل خطرات در عملیات برقی بر مبنای سطوح خطرات:
با مراجعه به مباحث قبلی، سطوح خطر در ارتباط با انواع فعالیتآهای عملیاتی شرکتآهای توزیع در سه سطح ولتاژ بصورت زیر در نظر گرفته شده است:
- سطح ولتاژ 1: ولتاژ 240 تا 120 ولت
- سطح ولتاژ 2: ولتاژ بالاتر از 250 ولت و زیر 600 ولت
- سطح ولتاژ 3: ولتاژ بالاتر از 600 ولت
معیار حفاظتی برای سطوح ولتاژ فوق در جداول 4 و 5 و 6 آورده شده است.
معرفی برخی دیگر معیارهای کنترل خطرات:
با مراجعه به بخشهای قبلی این مقاله بخصوص بخش تشخیص و ارزیابی خطر میآتوان بطور ریشهآای وجود خطرات و وقوع حوادث را به یکی یا هر دوی موارد زیر نسبت داد:
1- موقعیت غیرایمن
شامل موقعیتهای کاری، روشهای عملیاتی، تجهیزات کاری و حفاظتی
2- عملکرد غیرایمن
بنابراین تدوین هر گونه معیار کنترلی باید معطوف به موارد عمده فوق شود بدین معنا که باید با برقراری یک برنامه ایمنی در ابتدا یک محیط کار ایمن ایجاد شود و سپس رفتار ایمن افراد در این سیستم تحت مراقبت قرار گیرد. با این توضیحات میآتوان معیارهای زیر را برای کنترل خطرات محیط کار توصیه کرد:
1- طراحی درست مشاغل:
با توجه به حاکم بودن شرایط علمی و تجربی در فعالیتهای برقی مشاغل باید بر مبنای سطوح خطرات در دستهآهای مختلف تقسیم و شاغلین آنها متناسباً و گاهانه برای احراز آنها گمارده شوند.
2- معرفی خطرات حاکم بر محیط عملیاتی:
کارگران و افرادی که در مشاغل در معرض حادثه هستند باید بنحو موثر و مستمر با انواع خطرات مستقیم و غیرمستقیم بخصوص خطرات غیرمنتظره حاکم بر کارشان بخوبی آشنا شوند.
3- معرفی روشهای درست و روشهای غلط کاری که ممکن است به حادثه تبدیل شوند، بنحو موثر صورت پذیرد.
4- بکارگیری وسایل و تجهیزات کاری و ایمنی دقیقاً منطبق با کار و خطرات
5- تعیین دقیق محدوده کاری و سپس اقدام به تشخیص خطرات مرتبط با این محیط و اقدام برای کاهش یا حذف این خطرات
6- ارزیابی توانایی و ظرفیتهای نیروی کار در مقایسه با نوع کارشان
7- وجود یک برنامه ایمنی جدی در سازمان با مشخصات زیر:
- حمایت و حضور مستقیم مدیریت در برنامه ایمنی شرکت بخصوص در بخش کنترل خطرات
- انجام آموزش کاملاً کاربردی در خصوص آشناسازی کارگران با سطوح و درجات مختلف خطرات محیط و روشهای مواجه با آنها
- تدوین یک برنامه موثر و کامل در ارتباط با روشهای ایمنی انجام کار و فراگیری موثر این برنامه در متن تمام فعالیتها
- مستندسازی در ارتباط با تمام موارد برنامه
- نظارت، کنترل و پشتیبانی مهندسی (برق – ایمنی) بر تمام فعالیتهای مذکور
8- تعمیر موثر و خارج کردن تجهیزات معیوب کاری و ایمنی از محدوده عملیاتی کار
9- گسترش رویه موثر و مفید سیستم قفل و بند و علامتآگذاری
علامتگذاری محدوده کار و محدوده خطر هنگام عملیات، تمایز تجهیزات برقدار حامل فیدرهای مختلف توسط انواع علائم هشدار دهنده ایمنی و همچنین توسعه روشهای قفل و بند مکانیکی برای خارج کردن تجهیزات خطرناک مانند کلیدها و پستها از دسترس عوامل غیرمجاز
01- جلوگیری از انجام کار در شرایط خطرات بالا بدون انجام مجوز رسمی
11- جلوگیری از اضافه بار شدن تجهیزات با انجام کنترلهای مهندسی از جمله تعادل بار پستها، طراحی مهندسی تجهیزات برحسب ظرفیتهای کاری آتی
21- بیآبرق کردن کامل و یا ایزولهآسازی محیط عملیات از سایر بخشهای شبکه در صورتیآکه کار در شرایط سرد صورت میآگیرد.
31- پیروی دقیق از روشهای سلسله مراتبی ایمنی هنگام کار با خط گرم
41- توجه جدی به مقوله ارتینگ اعم از حفاظتی و الکتریکی و تحت نظارت بودن دائم این بخش
51- تهیه لوازم حفاظت فردی مناسب و نظارت بر استفاده دقیق و به موقع از آنها
61- بکارگیری تجهیزات حفاظتی (نظیر فیوز) مناسب برای حفاظت فیدرها در برابر اضافه جریان در کنار سایزبندی کابلها و اجزاء شبکه
71- ایمنآسازی محیط پیرامون تجهیزات الکتریکی با نصب موثر و ایمن تجهیزات بخصوص تجهیزات زیرزمینی
81- ایجاد فرهنگ کارگروهی در فعالیتهای برقی و جلوگیری از انجام کار انفرادی بطور جدی
91- آموزش و ایجاد مهارت در افراد عملیاتی برای مواجهه مناسب
02- جلوگیری از انجام کار در شرایط مطلوب بخصوص در شرایط بارانی
12- استفاده از افراد با صلاحیت برای رانندگی تجهیزات مرتبط با عملیات برق نظیر جراثقال و بالابر
22- نگهداری تجهیزات ایمنی و کاری در شرایط مطلوب و جلوگیری از ایجاد خسارت در آنها
مهندس عزیز گلآمحمدی
تنوع فعالیتآها و حجم عملیات اجرایئ در بخش توزیع برق به علت ماهیت کار و گستردگی شبکهآها و تجهیزات مربوطه وبه تبع آن درگیر شدن پرحجم نیروی کار ودر معرض حادثه را با آن فراهم میآسازد. شرایطی که عنوان شد خطرات متعدد و در سطوح مختلف را با انجام کارها توام میآسازد. این خطرات در صورت عدم مدیریت بر آنها منجر به حوادث شده و از این زاویه اقتصاد ضعیف و برنامهآهای پرحجم شرکتآهای توزیع مورد تهدید قرار میآگیرد. اتخاذ روشآها و راهکارهای سنتی و ساده نمیآتواند حتی در شرایط فعلی کیفیت عملیات این بخش (کار در شرایط عمدتاً سرد) تامینآکننده حداقلآهای ایمنی کارکنان و مشترکان باشد و با توجه به اینکه کار در شرایط خط گرم به منظور حفظ پیوستگی سرویس برقرسانی به مشترکان و کاهش مقوله انرژی توزیع نشده جزو الزامات آتی بخش توزیع نیرو خواهد بود به دلیل افزایش طبیعی سطح خطرات در این رویکرد جدید کاری دستیابی و بکارگیری رویکردهای کاراتری در ارتباط با موضوع ایمنی این بخش ضرورت پیدا میآکند. مدل ایمنی مدیریت ریسک یکی از ابزارها بوده و بطور سیستماتیک به تشخیص و ردیابی خطرات در این بخش پرداخته و میآتواند سهم قابل توجهی در ایمنآسازی محیط عملیات ایفا کند.
تعاریف:
خطر: (1) عبارتست از شرایطی که دارای پتانسیل آسیبآرسانی به عامل انسانی کار، خسارت به تجهیزات و یا کاهش کارایی و قابلیت اعتماد یک کار یا سیستم است.
شدتآخطر: عبارتست از یک توصیف طبقهآبندی شده از سطح کارایی خطرات ریسک (در مفهوم ایمنی): عبارتست از احتمال وقوع حادثه بر حسب احتمال وقوع و شدت آن حادثه (2) عبارتست از: نتیجه به فعلیت رسیدن خطرات محیط که میآتواند منجر به صدمات یا خسارت شده و یادر قالب شبه حوادث (3) دارای تبعات خسارتی و صدماتی باشد.
مدل ایمنی مدیریت ریسک:
مدل مدیریت ریسک یک فرایند سلسله مراتبی مدیریت خطرات در یک محیط کاری استک
تحلیل مدل ریسک:
این مدل یک فرایند پنج مرحلهآای است که مراحل مختلف آن بصورت زیر تحلیل میآشود:
1- مرحله تشخیص خطرات
تجزیه تحلیل خطر به عنوان اساس دانش ایمنی قلمداد شده و سایر فعالیتآهای مورد نظر در یک سیستم ایمنی بر آن استوار میآشود. فرایند تجزیه و تحلیل خطر خود وابسته به یک فرایند سیستماتیک تشخیص و تعیین خطرات مرتبط با محیط عملیاتی مورد نظر است.
2- ارزیابی خطرات:
خطرات محیط کار از نظر ماهیت، منشاء ایجاد و پتانسیل آسیبآرسانی و یا ایجاد خسارت در یک سطح و مشخصه نیستند. بنابراین در این مرحله باید از این زوایا حوادث مورد بررسی قرار گرفته و دستهآبندی شوند.
3- تعیین معیار کنترلی متناسب:
در این مرحله بر اساس تقسیمآبندی خطرات در مرحله دوم معیارهایی نظیر موارد زیر برای حذف و یا کاهش پتانسیل خطرات تعیین میآشود:
- جایگزینی روشهای کاری و یا تجهیزات با خطرات کمتر بجای روشها و تجهیزات موجود
- تجدیدآنظر در طرحهای موجود
- ایزوله سازی خطرات
- معرفی روشهای کنترل اجرایی و تعیین وسایل حفاظت فردی مناسب
4-اعمال نظارت بر اجرا و کارایی معیارهای وضع شده:
پس از اجرای معیارهای فوق، جهت تثبیت این معیارها در متن فعالیتها و همچنین ارزیابی کفایت معیارهای مذکور باید نظارت و سرپرستی کافی توسط مسوولین ایمنی و سرپرستان گروهها اعمال شود.
تقسیمآبندی سطوح خطرات:
یکی از الزامات فرآیند آنالیز خطر بررسی خطرات محیط کار در یک فضای دو بعدی شدت خطر و احتمال وقوع حادثه است. بر اساس این مدل هر کدام از صورتآهای زیر میآتواند مورد توجه قرار گیرد:
1- حوادث مکرر باتبعات و خطرات درجه پایینی (جزئی)
2- حوادث مکرر با نرخ تکرار کم ولی با تبعات جدی (فاجعه بار یا بحرانی)
3- حوادث محتمل با پیامدهای جزئی
4- حوادث محتمل با پیامدهای جدی
بر اساس مدل فوق ضمن تعیین معیارهای مناسب ایمنی، میزان سرمایهآگذاری برای ایمنآسازی محیط کار تعیین می شود. با مطالعه شرایط حاکم بر کیفیت عملیات کاری بخش توزیع و همچنین با تکیه بر نتایج بررسی برخی مراکز مهم
مرتبط با مقوله ایمنی نظیر
ANSI, NIOSH, OSHA, BSC, DOE میآتوان تقسیمآبندی زیر را برای تعیین سطوح خطر در فعالیتآهای عملیاتی بخش توزیع برق ارایه کرد:
سطوح مختلف خطر در فعالیتآهای توزیع برق:
بر اساس توصیه مراکز فوق سه سطح خطر II, III, IV برای فعالیتآهای بخش توزیع برق در نظر گرفته شده است که در هر سطح بطور متناظر شدت خطر در سه سطح بصورت متوسط، بالا و شدید تعریف شده است. جدول شماره 1 نشانآدهنده موارد مذکور است. همانآگونه که مشاهده می شود به دلیل ماهیت خطرزائی بالای فعالیتآها و تجهیزات الکتریکی و برای نشان دادن اهمیت این خطرات در تقسیمآبندی فوق دامنه خطرات با سطح کم یا پایین در نظر گرفته نشده است.
تحلیل سطوح خطرات برقی:
برای هر کدام از سطوح خطری که قبلاً معرفی شد حالتآهایی وجود دارد که باید در هنگام وضع مقررات کنترلی در فعالیتهای اجرایی مورد نظر قرار گیرند. این حالتآها در جدول شماره 2 نمایش داده شدهآاند.
از ترکیب جداول 1 و 2 میآتوان یک مدل کاربردی برای تدوین ضوابط و معیار مناسب ایمنی برای هر سطح و حالات خطر در قالب جدول 3 تدوین کرد.
خطرات مرتبط با فعالیتآهای توزیع برق:
بر اساس تجارب حاصل از بررسی حوادث برقی در بخش توزیع برق میآتوان موارد زیر را به عنوان بخشی ازخطرات مرتبط با انواع حالات و فعالیتآهای این بخش در نظر گرفت:
1- کار در نزدیکی یا مجاورت خطوط برقدار
2- انجام مانورهای عملیاتی بر روی خطوط بدون اطلاع از ماهیت خطرات مربوطه
3- ایجاد حریق از طریق کلیدزنی در محیطآهای قابل اشتعال، داغ شدن و شعلهآوری تجهیزات به علت انتخاب نامناسب تجهیزات از جمله هادیها و فیوزها
4- اضافه بار شدن فیدرها و نقص عملکرد تجهیزات حفاظتی نظیر فیوزها، ایجاد اتصالی بعلت نقص عایقی تجهیزات الکتریکی
5- تجهیزات الکتریکی برقدار در دسترس
6- کار انفرادی و بدون سرپرستی بر روی اجزاء شبکه
7- نزدیک شدن خطوط برقدار به سطح زمینی و یا بناهای مجاور بعلت عدم رعایت حریمآها
8- وجود تجهیزات غیر استاندارد در سیستم توزیع نظیر تابلوهای غیرایمن
9- عدم آشنایی کارکنان درگیر با شبکه با خطرات کار برقکاری
01- عدم رعایت ضوابط مرتبط با ارتینگ تجهیزات
11- استفاده از وسایل حفاظت فردی نامناسب و نامنطبق
21- استفاده از وسایل و تجهیزات کاری نامناسب و نامنطبق
31- کار در شرایط نامناسب مانند شرایط بارانی و یا کار در شب
41- وجود تجهیزات معیوب
51- ولتاژ بین دو سرکلیدهای تحت تانسیون
61- ولتاژ خازنهای تحت میدان الکتریکی
71- ولتاژ القایی از طریق خطوط برقدار به خطوط بیآبرق مجاور و یاعبوری از زیر آنها
81- وجود ولتاژ در ثانویه ترانسفورماتورهای اندازهآگیری
91- وجود ولتاژ بین تجهیزات با دو سیستم ارت مجزا
02- کار بر روی شبکه مختلط (با دو سطح ولتاژ)
12- ولتاژ گام و یا تماس ناشی از نشتی جریان و یا ناشی از عبور جریان عیب به زمین
22- حادث شدن تاثیرات هارمونیکآهای مختلف از جمله هارمونیک سوم در ترانسآهای شبکه
32- عبور کابل معیوب از روی برخی تاسیسات فلزی زیرزمینی مانند لوله آب و گاز
42- ایجاد آسیب درکابلهای برقدار مدفون توسط عملیات حفاری و ایجاد خطر برای کارگران و مردم
52- سیستم ارتینگ الکتریکی نامناسب
62- سیستم ارتینگ حفاظتی (ثابت – سیار) نامناسب
72- وجود جریان قابل توجه در هادی خنثی بدلیل عدم تعادل شدید بار در فیدرهای فشار ضعیف
82- بکارگیری حاصل برخی اختراعات خطرآفرین در تجهیزات کاری و ایمنی توسط کارگران
معرفی منابع خطر بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل حوادث:
عمدهآترین علل بروز حوادث برقی که از بررسی نزدیک به 200 مورد آن که منجر به فوت یا صدمات جدی شده به شرح زیر است:
1- نقص تجهزات تابلو (تماس عضو برقدار با بدنه- قرارگیری نامناسب تجهیزات، وایرینگ نامناسب و موارد مشابه)
2- انجام عملیات مانور روی کلیدهای پربار توزیع (کلید اتوماتیک- فیوز کات اوت)
3- اضافه بار شدن فیدرها
4- نامگذاری غلط فیدرهای فشار متوسط و ایجاد اشتباه بین اپراتور پست و گروه عملیات و در نتیجه ایجاد اشتباه در تشخیص فیدر بیآبرق
5- استفاده از ابزار نامناسب جهت آزمایش فازهای شبکه فشار ضعیف
6- نقص عملکرد فیوزها (عمل نکردن فیوزهای فشار ضعیف در رنج نامی خود)
7- برگشت ولتاژ از سمت مشترکین از طریق ترانس و ایجاد حادثه به علت ارت نشدن محدوده کار
8- کار در شرایط بارانی و اصابت صاعقه به محدوده کار
9- تشخیص غلط محدوده ایمن و غیرایمن
01- جابجایی کابل فیدر داخل تابلو بدون قطع برق تابلو (قطع فیوز کارت اوت)
11- ایجاد تماس غیر مستقیم با شبکه از طریق بدن فرد متصل به شبکه
21- انجام عملیات شاخهآزنی در شرایط برقدار
31- عبور شبکه فشار متوسط در نقاط مختلف از روی فیدرهای مشابه دیگر و برقدار شدن خط بیآبرق
41- دو فاز شدن شبکه مشترکین بعلت تماس پیچ راک مقره نول با هادی فاز
51- شکسته شدن تیر حامل کارگر بعلت برداشت ناگهانی بار هنگام جمعآآوری شبکه متصل به آنها
61- برگشت موج صاعقه از طریق زمین الکتریکی (ارتینگ الکتریکی) بعلت پایین بودن فاصله بین چاه ارت الکتریکی و حفاظتی
71- برقدار شدن هادی معابر در اثر عملکرد فتوسل و ایجاد حادثه برای کارگر
81- ایجاد کار در یک محدوده شبکه توسط گروههای ناهماهنگ
91- اشتباه در تشخیص فیدر بیآبرق شده روی پایه حامل دو فیدر مجزا
02- برقدار شدن شبکه فشار ضعیف تحت عملیات در اثر تماس هادی با شبکه فشار متوسط برقدار بالای آن
12- ایجاد حریق گسترده در مزارع کشاورزی بعلت کلید زنی فشار متوسط (سکسیونر)
22- تماس بوم جراثقال با شبکه فشار متوسط برقدار هنگام کار گروه زیر خط برقدار
32- تماس هادی شبکه مخابرات بیابانی با شبکه فشار متوسط بعلت عدم رعایت حریم
42- کابلکشی غیراستاندارد و ایجاد حادثه بعلت لختی کابل پس از برداشته شدن پوشش کابل توسط عوامل غیرمجاز
52- کابلهای برقدار سرگردان (رها شده)
62- تماس کامیون حامل مصالح ساختمانی با شبکه برقدار
72- تماس نردبان فلزی آتشآنشانان با شبکه فشار متوسط برقدار
82- تماس برخی مصالح ساختمانی فلزی حمل شده توسط کارگران با شبکه برقدار
92- سقوط تیر بر روی همکاران و همچنین شکستگی تیر فشار متوسط به علت نقص در تجهیزات بالابر
03- استفاده از هادی برقدار بجای طناب برای خشک کردن لباس، بعلت رعایت نشدن حریم شبکه فشار ضعیف روستایی و ضعف اطلاعات مشترکین نسبت به خطرات برق
13- تماس آنتنی بیآسیم نظامی هنگام مانور با شبکه فشار متوسط عبوری از خیابان با ارتفاع کم از سطح زمین
23- بازبودن درب تابلوهای توزیع و پست زمینی
33- تداخل هادیآهای دو ترانس درشبکهآهای خروجی (استفاده از نول یک ترانس برای شبکه ترانس مجاور)
43- نصب دو هادی فاز از دو ترانس مجزا بر روی شیارهای یک مقره فشار ضعیف (هر کدام روی یک شیار) در پایه انتهایی
53- سقوط کارگران تعمیراتی معابر از ارتفاع بعلت نقص فنی بالابر
63- سقوط شبکه 20 کیلوآولت تحت کشش بر روی شبکه فشار ضعیف بعلت پارگی سیم مهار
تاثیرات مختلف حوادث برقی بر عامل انسانی کار:
در اثر تماس انسان با دو جزء از مدار الکتریکی قدرت بطور عمده ممکن است هر کدام از موارد زیر به تنهایی و یا در ترکیب با سایر عوامل ایجاد شود:
1- شوک الکتریکی
2- اثرات حرارتی (تشعشع، شعله و حرارت ناشی از قوس الکتریکی، سوختگی سطحی، اثرات حرارتی درونی)
3- تاثیرات تاخیری
4- سقوط از بلندی
5- انجماد ماهیچهآها (انقباض شدید ماهیچهآها در اثر تداوم جریان الکتریکی در بدن قربانی)
6- اثرات روانی
معیارهای حفاظتی برای کنترل خطرات در عملیات برقی بر مبنای سطوح خطرات:
با مراجعه به مباحث قبلی، سطوح خطر در ارتباط با انواع فعالیتآهای عملیاتی شرکتآهای توزیع در سه سطح ولتاژ بصورت زیر در نظر گرفته شده است:
- سطح ولتاژ 1: ولتاژ 240 تا 120 ولت
- سطح ولتاژ 2: ولتاژ بالاتر از 250 ولت و زیر 600 ولت
- سطح ولتاژ 3: ولتاژ بالاتر از 600 ولت
معیار حفاظتی برای سطوح ولتاژ فوق در جداول 4 و 5 و 6 آورده شده است.
معرفی برخی دیگر معیارهای کنترل خطرات:
با مراجعه به بخشهای قبلی این مقاله بخصوص بخش تشخیص و ارزیابی خطر میآتوان بطور ریشهآای وجود خطرات و وقوع حوادث را به یکی یا هر دوی موارد زیر نسبت داد:
1- موقعیت غیرایمن
شامل موقعیتهای کاری، روشهای عملیاتی، تجهیزات کاری و حفاظتی
2- عملکرد غیرایمن
بنابراین تدوین هر گونه معیار کنترلی باید معطوف به موارد عمده فوق شود بدین معنا که باید با برقراری یک برنامه ایمنی در ابتدا یک محیط کار ایمن ایجاد شود و سپس رفتار ایمن افراد در این سیستم تحت مراقبت قرار گیرد. با این توضیحات میآتوان معیارهای زیر را برای کنترل خطرات محیط کار توصیه کرد:
1- طراحی درست مشاغل:
با توجه به حاکم بودن شرایط علمی و تجربی در فعالیتهای برقی مشاغل باید بر مبنای سطوح خطرات در دستهآهای مختلف تقسیم و شاغلین آنها متناسباً و گاهانه برای احراز آنها گمارده شوند.
2- معرفی خطرات حاکم بر محیط عملیاتی:
کارگران و افرادی که در مشاغل در معرض حادثه هستند باید بنحو موثر و مستمر با انواع خطرات مستقیم و غیرمستقیم بخصوص خطرات غیرمنتظره حاکم بر کارشان بخوبی آشنا شوند.
3- معرفی روشهای درست و روشهای غلط کاری که ممکن است به حادثه تبدیل شوند، بنحو موثر صورت پذیرد.
4- بکارگیری وسایل و تجهیزات کاری و ایمنی دقیقاً منطبق با کار و خطرات
5- تعیین دقیق محدوده کاری و سپس اقدام به تشخیص خطرات مرتبط با این محیط و اقدام برای کاهش یا حذف این خطرات
6- ارزیابی توانایی و ظرفیتهای نیروی کار در مقایسه با نوع کارشان
7- وجود یک برنامه ایمنی جدی در سازمان با مشخصات زیر:
- حمایت و حضور مستقیم مدیریت در برنامه ایمنی شرکت بخصوص در بخش کنترل خطرات
- انجام آموزش کاملاً کاربردی در خصوص آشناسازی کارگران با سطوح و درجات مختلف خطرات محیط و روشهای مواجه با آنها
- تدوین یک برنامه موثر و کامل در ارتباط با روشهای ایمنی انجام کار و فراگیری موثر این برنامه در متن تمام فعالیتها
- مستندسازی در ارتباط با تمام موارد برنامه
- نظارت، کنترل و پشتیبانی مهندسی (برق – ایمنی) بر تمام فعالیتهای مذکور
8- تعمیر موثر و خارج کردن تجهیزات معیوب کاری و ایمنی از محدوده عملیاتی کار
9- گسترش رویه موثر و مفید سیستم قفل و بند و علامتآگذاری
علامتگذاری محدوده کار و محدوده خطر هنگام عملیات، تمایز تجهیزات برقدار حامل فیدرهای مختلف توسط انواع علائم هشدار دهنده ایمنی و همچنین توسعه روشهای قفل و بند مکانیکی برای خارج کردن تجهیزات خطرناک مانند کلیدها و پستها از دسترس عوامل غیرمجاز
01- جلوگیری از انجام کار در شرایط خطرات بالا بدون انجام مجوز رسمی
11- جلوگیری از اضافه بار شدن تجهیزات با انجام کنترلهای مهندسی از جمله تعادل بار پستها، طراحی مهندسی تجهیزات برحسب ظرفیتهای کاری آتی
21- بیآبرق کردن کامل و یا ایزولهآسازی محیط عملیات از سایر بخشهای شبکه در صورتیآکه کار در شرایط سرد صورت میآگیرد.
31- پیروی دقیق از روشهای سلسله مراتبی ایمنی هنگام کار با خط گرم
41- توجه جدی به مقوله ارتینگ اعم از حفاظتی و الکتریکی و تحت نظارت بودن دائم این بخش
51- تهیه لوازم حفاظت فردی مناسب و نظارت بر استفاده دقیق و به موقع از آنها
61- بکارگیری تجهیزات حفاظتی (نظیر فیوز) مناسب برای حفاظت فیدرها در برابر اضافه جریان در کنار سایزبندی کابلها و اجزاء شبکه
71- ایمنآسازی محیط پیرامون تجهیزات الکتریکی با نصب موثر و ایمن تجهیزات بخصوص تجهیزات زیرزمینی
81- ایجاد فرهنگ کارگروهی در فعالیتهای برقی و جلوگیری از انجام کار انفرادی بطور جدی
91- آموزش و ایجاد مهارت در افراد عملیاتی برای مواجهه مناسب
02- جلوگیری از انجام کار در شرایط مطلوب بخصوص در شرایط بارانی
12- استفاده از افراد با صلاحیت برای رانندگی تجهیزات مرتبط با عملیات برق نظیر جراثقال و بالابر
22- نگهداری تجهیزات ایمنی و کاری در شرایط مطلوب و جلوگیری از ایجاد خسارت در آنها
